Mặc dù là “đối tác DN” nhưng những tài xế xe công nghệ mỗi ngày phải làm việc từ 8- 13 tiếng và không được hưởng thêm bất kỳ khoản thu nhập nào khác, không được đảm bảo an sinh thông qua chính sách BHXH, BHYT theo quy định của Bộ luật Lao động…

“Khoảng trống” lớn về pháp luật

Chị Nguyễn Thị Nhung (Lĩnh Nam, Hoàng Mai, Hà Nội) gia nhập đội ngũ lái xe Grab được hơn 2 năm nay, cho biết: Trước thời điểm dịch bệnh, công việc đều, nếu chạy chăm chỉ, cật lực (từ 6h sáng đến 6h tối), ngày cao điểm chi cũng có thể kiếm được 400- 500.000 đồng/ngày. Không mất vốn như quán hàng ăn cũ, chỉ cần có sức khỏe và chăm chỉ nên chồng chị cũng tham gia chạy xe Grab. Tuy nhiên, từ khi dịch bệnh xảy ra, phải tạm dừng chạy xe khiến nguồn thu nhập của cả nhà bấp bênh. Không có thu nhập, không có bất cứ nguồn hỗ trợ nào khác vì không thuộc đối tượng lao động có quan hệ lao động, gia đình chị thực sự gặp không ít khó khăn.

“Cũng là lao động nữ, cùng đi làm như nhiều hàng xóm khác, nhưng chị em được hưởng trợ cấp Covid-19, rồi ốm đau, thai sản… Mình cũng là NLĐ, chỉ muốn được hưởng các chế độ và các chính sách an sinh như bao người khác mà không được. Để chăm lo sức khỏe cho bản thân, tôi đã tham gia BHYT hộ gia đình được 2 năm nay và rất mong có điều kiện tham gia BHXH tự nguyện để sau này được hưởng lương hưu và một số chế độ khác. Các cơ quan có thể tính toán, cân nhắc cho chúng tôi trả dần theo các chuyến xe, may ra còn có cơ hội tiết kiệm để tham gia được BHXH”- chị Nhung chia sẻ.

Cũng như chị Nhung, chị Trần Thị Ngọc Ngà, làm đối tác cho Grab được gần 3 năm nay cho biết: Chúng tôi cảm thấy rất thiệt thòi vì không được hưởng chế độ gì. Hiện, chúng tôi đã tự mua BHYT để được hưởng sự hỗ trợ nếu không may bị ốm đau, bệnh tật nhưng chưa có điều kiện tham gia BHXH. Chỉ mong được hỗ trợ đóng BHXH, để mỗi khi đi làm yên tâm hơn, được đảm bảo quyền lợi tốt hơn.

Chia sẻ tại buổi Tọa đàm về Báo cáo khảo sát Thực trạng và tăng cường sự tham gia của lái xe công nghệ Grab tiếp cận các chương trình ASXH, cải thiện điều kiện việc làm mới đây, TS.Huỳnh Thị Ngọc Tuyết- Trung tâm Nghiên cứu và tư vấn phát triển (Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ) cho biết: Theo một báo cáo khảo sát tại Hà Nội và TP.HCM (năm 2020) cho thấy thu nhập của tài xế xe công nghệ khoảng 9,6 triệu đồng/tháng cho tài xế xe ôm và 4,7 triệu đồng/tháng cho tài xế xe taxi. Qua ghi nhận chung, cơ hội việc làm của các tài xế công nghệ cũng đi kèm thách thức, rủi ro. Để có thu nhập, tài xế xe công nghệ phải đánh đổi thời gian, sức khỏe, bất chấp hiểm nguy; thu nhập bấp bênh, thiếu ổn định, đặc biệt phải đối mặt với rủi ro cao như tai nạn nghề nghiệp, nguy cơ bị xâm hại… “Tài xế vẫn là bên yếu thế trong quan hệ 3 bên: Công ty, khách hàng và tài xế”- bà Tuyết nhận định.

Những nghiên cứu cũng cho thấy, tài xế làm việc trung bình từ 8 đến 13h (toàn thời gian); trung bình 5- 6h/ngày (bán thời gian). Do tính linh hoạt, chủ động về thời gian, tình trạng làm việc nhiều giờ/ngày, vượt quá quy định về số giờ làm việc trong tháng theo Bộ luật Lao động là khá phổ biến. Như vậy, so sánh với giới hạn pháp lý về số giờ làm việc của Bộ luật Lao động năm 2019 thì số giờ làm việc trung bình một ngày của tài xế gần ở ngưỡng giới hạn tối đa 12h/ngày. Đáng chú ý, có đến gần 23% tài xế xe ôm công nghệ chạy xe ban đêm, khung giờ từ 10 giờ đêm hôm nay đến 6h sáng hôm sau. Thế nhưng, vẫn còn “khoảng trống” lớn về pháp luật khi tài xế xe công nghệ không được bảo vệ bởi Bộ luật Lao động về ngày nghỉ có lương, kể cả nghỉ vì công việc như sửa xe, bảo trì xe, hỗ trợ khi ốm đau, tai nạn. Ở khía cạnh giới, với tài xế nữ, còn thêm nỗi lo khác là bị quấy rối, xâm hại tình dục… “Cội rễ” chính ở đây là các tài xế xe công nghệ đang ký là Hợp đồng đối tác, không phải HĐLĐ nên quan hệ lao động nằm ngoài khuôn khổ Bộ luật Lao động điều chỉnh. Bên cạnh đó, cũng chưa có chuẩn mực nghề nghiệp và khung pháp lý rõ ràng quy định chế độ phúc lợi xã hội cho lực lượng lao động này, lái xe công nghệ không được hưởng chế độ BHXH bắt buộc, BHYT  dành cho người ký HĐLĐ, không có các chế độ phúc lợi xã hội nào khác…

Cần đảm bảo ASXH cho tài xế công nghệ

Theo số liệu từ Công ty Grab, cả nước có khoảng 200.000 lái xe là đối tác của Grab (cả xe máy và ô tô), trong đó phần lớn tài xế thuộc độ tuổi 25- 35 tuổi. Khoảng gần một nửa số này làm việc tại TP.HCM và Hà Nội; 50% trong số họ là người từ các tỉnh khác đến TP.HCM và Hà Nội; 95% làm việc cả ngày từ (6- 12 tiếng)… Để góp phần đảm bảo tốt hơn quyền lợi ASXH cho NLĐ, Tổng LĐLĐ Việt Nam phối hợp cùng với Trung tâm Tư vấn Sức khỏe và Phát triển Cộng đồng (CHD) tiến hành tổ chức “Khảo sát thực trạng và tăng cường sự tham gia của lái xe công nghệ Grab tiếp cận các chương trình an sinh xã hội, cải thiện điều kiện việc làm” với đội ngũ lái xe công nghệ Grab đang hoạt động tại Hà Nội. Đồng thời, nghiên cứu cũng tìm hiểu rõ hơn những quan điểm từ các chuyên gia, các nhà khoa học, đại diện một số cơ quan, tổ chức có liên quan nhằm đánh giá thực trạng và khuyến nghị các giải pháp thu hẹp “khoảng trống chính sách”, thúc đẩy độ bao phủ toàn dân của hệ thống ASXH.

Từ kết quả khảo sát, ông Vũ Minh Tiến- Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn (Tổng LĐLĐ Việt Nam) khuyến nghị cần có nghiên cứu sâu và rộng để tìm hiểu rõ về điều kiện việc làm, nhu cầu, trở ngại để tăng cường sự tham gia vào các chương trình ASXH của lái xe công nghệ. Với Quốc hội, Chính phủ, Bộ LĐ-TB&XH, BHXH Việt Nam cần tổ chức nghiên cứu và ban hành hướng dẫn cụ thể về BHXH, BHYT nói riêng, các chế độ ASXH nói chung và cho đối tượng đặc thù như lái xe công nghệ nói riêng trong thời gian tới góp phần thực hiện chủ trương tiến tới BHXH, BHYT toàn dân. Đồng thời, cần tiếp tục sửa đổi Luật BHXH nhằm tăng sự hấp dẫn, công bằng hơn giữa các loại hình BHXH. Trong đó, BHXH tự nguyện nên cân nhắc tính khả thi giữa việc Nhà nước hỗ trợ trực tiếp hay gia tăng quyền lợi hưởng (tổng phần đóng góp không đổi). Đồng thời, cần có quy định khuyến khích đơn vị cung ứng dịch vụ kết nối hỗ trợ các lái xe tham gia các chế độ ASXH của Nhà nước, đặc biệt là BHXH, BHYT. “Trên cơ sở thống nhất với lái xe, Công ty Grab hỗ trợ phần mềm trích nộp tiền tham gia BHXH nhằm hỗ trợ lái xe Grab tham gia đóng nộp BHXH khi điều kiện thực tế cho phép”- ông Tiến đề xuất.

Nguyệt Hà

Ông Nguyễn Văn Quyền- Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam cho biết: Hợp đồng giữa các tài xế Grab bike và Grab là đối tác tài xế, không phải là HĐLĐ chính thức giữa DN và NLĐ. Tuy nhiên, khi số lượng tài xế công nghệ tham gia vào loại hình này rất lớn, tới hàng trăm nghìn người thì các cơ quan quản lý cần xem xét lại các quy định về HĐLĐ giữa DN- Tài xế. Điều này nhằm bảo vệ quyền của chính DN, của hành khách, đặc biệt là của tài xế khi phát sinh các tranh chấp với DN.