Kháng sinh Colistin- Sự lựa chọn cuối cùng?

Những năm gần đây, các nhiễm khuẩn do vi khuẩn gram âm đa kháng thuốc đã làm cho nhiều loại thuốc kháng sinh thường dùng trở nên vô hiệu. Vì vậy, các thầy thuốc buộc phải sử dụng các thuốc kháng sinh cũ phát hiện từ lâu, trong số này có kháng sinh Colistin.

Sự quay trở lại của Colistin

Colistin là kháng sinh thuộc nhóm Polymyxin, được phát hiện vào cuối những năm 40 của thế kỷ trước, với mục tiêu điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn gram âm. Sau vài năm có mặt trên lâm sàng, Colistin dần được sử dụng ít hơn do nhiều báo cáo về độc tính thận và thần kinh quan trọng. Tuy nhiên gần đây, kháng sinh này đã trở lại với vai trò là lựa chọn điều trị cuối cùng đối với những vi khuẩn đa kháng như: Pseudomonas Aeruginosa, Acinetobacter Baumannii, Klebsiella Pneumoniae (tên các chủng vi khuẩn).

Vì là sự lựa chọn cuối cùng (last line), nên Colistin chỉ sử dụng khi không còn sự lựa chọn nào khác. Do tỷ lệ mắc và tử vong cao liên quan những vi khuẩn gram âm đa kháng nói trên, mà việc sử dụng Colistin như là lựa chọn cuối cùng trong điều trị đang ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, sự đề kháng Colistin cũng đã được ghi nhận ở cả 3 loại vi khuẩn nói trên.

Các dạng bào chế và chỉ định

Colistin có nhiều dạng bào chế như viên nén hoặc siro có thành phần Colistin Sulfat. Hiện nay, hay dùng nhất là dạng thuốc tiêm dạng bột Colistin Natri Methansulfonat có dung môi để pha kèm theo là dung dịch Natri Clorid 0,9%. Ngoài ra, còn có dạng thuốc dùng tại chỗ như thuốc nước nhỏ tai, nhỏ mắt; thuốc mỡ tra mắt...

Colistin Sulfat và Colistin Natri Sulfomethat được hấp thu rất kém ở đường tiêu hóa và không được hấp thu qua da lành. Do đó, người ta dùng Colistin đường uống hoặc dùng ngoài để tác dụng tại chỗ khi nhiễm khuẩn đường tiêu hóa hoặc nhiễm trùng tai, mắt. Sau khi uống, thuốc đào thải qua phân dưới dạng không đổi. Sau khi tiêm bắp Colistin Natri Sulfomethat từ 2 đến 3 giờ, thuốc đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương.

Colistin không qua hàng rào máu-não, xuất hiện rất ít trong dịch nhãn cầu, dịch ổ khớp, dịch màng phổi. Colistin Sulfomethat đào thải chủ yếu nhờ quá trình lọc ở cầu thận dưới dạng không đổi hoặc dạng chuyển hóa. Trong vòng 24 giờ, có thể tới 80% liều thuốc đã tiêm xuất hiện trong nước tiểu. Ở trẻ em, thuốc đào thải nhanh hơn so với người lớn và thuốc đào thải chậm ở người bị suy giảm chức năng thận.

Colistin đường uống chỉ sử dụng khi không dùng được những thuốc khác trong các điều trị nhiễm khuẩn đường tiêu hóa. Đối với các nhiễm khuẩn nặng do vi khuẩn gram âm như nhiễm khuẩn huyết, viêm màng não, nhiễm khuẩn thận, nhiễm khuẩn đường niệu-sinh dục, thì cần dùng dạng thuốc theo đường tiêm. Ðiều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp có thể dùng dạng hít Colistin Natri Sulfomethat, đặc biệt ở người bệnh bị xơ nang. Ðiều trị nhiễm khuẩn tai ngoài dùng Colistin Sulfat và Colistin Natri Sulfomethat để nhỏ vào tai.

Bởi vì Colistin là lựa chọn điều trị cuối cùng, nên việc tối ưu hóa liều thuốc sử dụng là cần thiết. Thầy thuốc cần cân nhắc thận trọng về liều dùng cho từng ca bệnh trên cơ địa cụ thể để chọn liều dùng hợp lý nhất. Việc sử dụng những liều không tối ưu có thể làm cho vi khuẩn gia tăng kháng thuốc với Colistin.

Ở những bệnh nhân nặng bị suy giảm chức năng thận, thì dược động của Colistin có thể bị thay đổi. Vì vậy, thay đổi liều ở những bệnh nhân này là bắt buộc, để có thể tối ưu hóa hiệu quả và giảm thiểu độc tính của Colistin trên thận và thần kinh. Các độc tính này cũng là lý do trước đây người ta ít sử dụng Colistin. Nhưng do nay vi khuẩn ngày càng đề kháng, nên Colistin đã quay trở lại và trở thành lựa chọn cuối cùng để chiến đấu với vi khuẩn gram âm đa kháng.

Sự lựa chọn cuối cùng nhưng vẫn phải phối hợp

Do tình hình kháng thuốc kháng sinh ngày càng trầm trọng, nên tại các BV tuyến cuối, việc sử dụng Colistin ngay từ đầu như là sự lựa chọn cuối cùng đang ngày càng gia tăng. Không những thế, việc phối hợp Colistin với các kháng sinh mạnh khác cũng hết sức phổ biến. Đa số là các phối hợp Colistin với nhóm Carbapenem khi điều trị những bệnh nhiễm khuẩn nặng là gánh nặng chi phí điều trị cho bệnh nhân và xã hội.

Vì vậy, cần tuyên truyền sâu rộng trong cộng đồng về việc sử dụng thuốc kháng sinh đúng theo quy định, để tránh tình trạng vi khuẩn kháng thuốc đang ngày càng nguy hiểm.

ThS.Lê Quốc Thịnh