Ðại dịch Covid-19 đã bộc lộ rõ sự bất bình đẳng khi khoảng cách giàu- nghèo càng nới rộng, tình trạng không công bằng về thu nhập cũng như khả năng tiếp cận các dịch vụ ASXH cơ bản như chăm sóc sức khỏe, tiêm chủng.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo, đại dịch Covid-19 làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng trên thế giới. Những hộ gia đình nghèo nhất chịu tác động nặng nề từ đại dịch và những hậu quả đối với giáo dục có thể kéo dài trong nhiều năm nữa. Dịch bệnh đã phơi bày tình trạng không công bằng về thu nhập cũng như khả năng tiếp cận các dịch vụ ASXH cơ bản như chăm sóc sức khỏe, tiêm chủng.

Theo dự báo của IMF, kinh tế toàn cầu thiệt hại khoảng 12 nghìn tỷ USD giai đoạn 2020 - 2021, trong đó các quốc gia nghèo nhất sẽ chịu thiệt hại nặng nề nhất. Báo cáo Covid-19 và Phát triển con người của Chương trình Phát triển LHQ (UNDP) cũng cho thấy sự chênh lệch lớn trong khả năng ứng phó dịch bệnh giữa quốc gia giàu và quốc gia nghèo. Cụ thể, các quốc gia phát triển và có chỉ số phát triển con người (HDI) cao có trung bình 55 giường bệnh, hơn 30 bác sĩ, 81 y tá cho mỗi 10.000 người, trong khi các quốc gia kém phát triển chỉ có trung bình bảy giường bệnh, 2,5 bác sĩ và sáu y tá.

Các lệnh phong tỏa đã làm lộ rõ sự bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ số. Khoảng 85% dân số thế giới gặp hạn chế trong duy trì học tập, làm việc và liên lạc với người thân do không có đường truyền internet ổn định. Trước thực trạng trường học đóng cửa và chênh lệch trong khả năng học trực tuyến, UNDP ước tính có khoảng 86% số trẻ em tiểu học ở các quốc gia có HDI thấp không được tiếp cận giáo dục, so con số 20% ở các quốc gia có HDI cao.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), dịch Covid-19 đã đe dọa khả năng mưu sinh của gần 1,6 tỷ lao động thuộc nền kinh tế phi chính thức, vốn là nền kinh tế của những người làm thuê ngắn hạn, thời vụ. Chỉ riêng tại Ấn Độ, gần 400 triệu lao động thuộc nhóm này đối mặt nguy cơ trở nên nghèo hơn trước các biện pháp phong tỏa chống dịch. Tại Mỹ, quốc gia chịu tác động nặng nề nhất bởi đại dịch, sự tương phản giàu - nghèo càng được thể hiện rõ. Từ đầu tháng 2 đến cuối tháng 6/2020, tỷ lệ mất việc của nhóm lao động có thu nhập thấp nhất là lớn nhất, trong khi tỷ lệ này của nhóm lao động có thu nhập cao nhất là nhỏ nhất.

Tổ chức từ thiện Oxfam cảnh báo, đại dịch giúp tăng khối tài sản cho nhóm người giàu nhất thế giới, song lại khiến những người nghèo nhất phải mất nhiều năm mới có thể phục hồi. Theo Oxfam, 1.000 người giàu nhất thế giới đã bù đắp được thua lỗ do Covid-19 chỉ trong chín tháng, song những người nghèo nhất có thể phải mất hơn 10 năm mới có thể phục hồi.

Theo Ngân hàng thế giới (WB), khoảng hơn 100 triệu người có thể bị đẩy vào tình trạng nghèo đói cùng cực và phải mất hơn một thập kỷ thế giới mới có thể kéo giảm số người nghèo trở về mức trước khi xảy ra đại dịch. Trong khi đó, giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 9/2020, tài sản tích lũy của các tỷ phú thế giới đã tăng thêm 3.900 tỷ USD, lên 11.950 tỷ USD. Tài sản ròng của 10 người giàu nhất thế giới đã tăng thêm tới 540 tỷ USD, số tiền đủ để không ai phải rơi vào cảnh nghèo đói do đại dịch và chi trả mua vắc-xin ngừa Covid-19 cho tất cả mọi người trên thế giới.

Trước tình trạng bất bình đẳng gia tăng và xã hội chứng kiến sự phân cực rõ rệt, IMF kêu gọi tăng thuế đối với những người giàu nhất, xóa bỏ khoảng cách cũng như hiện đại hóa chính sách thuế thu nhập DN, qua đó tạo nguồn thu để đầu tư cho hệ thống chăm sóc sức khỏe, giáo dục, chương trình tiêm chủng và tìm kiếm việc làm. Chính phủ các nước có thể cân nhắc kêu gọi những gia đình có thu nhập cao đóng góp cho quỹ tạm thời để khôi phục sau đại dịch. Theo IMF, việc sử dụng nguồn quỹ này cho các chương trình an sinh xã hội quan trọng có thể tạo ra tác động mạnh, khi có tới 6 triệu trẻ em ở các nước đang phát triển và mới nổi có nguy cơ phải bỏ học trong năm 2021.

Còn theo Oxfam, kinh tế công bằng hơn chính là chìa khóa để kinh tế phục hồi nhanh chóng sau đại dịch. Tổ chức này kêu gọi đánh thuế cao hơn đối với tài sản và các tập đoàn, cùng với đó là các biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn đối với người lao động. Cuộc chiến chống bất bình đẳng phải là trọng tâm của các nỗ lực giải cứu và phục hồi kinh tế, trong đó có dịch vụ công được đầu tư bằng nguồn tiền lấy từ thuế đánh vào các cá nhân và tập đoàn giàu có nhất, buộc họ phải chia sẻ lợi nhuận một cách công bằng.

Trong bối cảnh bất bình đẳng gia tăng, Tổng Giám đốc IMF C.Gioóc-giê-va nhấn mạnh bốn ưu tiên nhằm ngăn tổn thất lâu dài về kinh tế và xã hội tại những quốc gia nghèo. Thứ nhất, các chính phủ cần ưu tiên y tế để đẩy lùi dịch bệnh, với trọng tâm là người già và những người dễ bị tổn thương nhất. Thứ hai, ngân sách cần được phân bổ tập trung cho các lĩnh vực then chốt, như giáo dục. Thứ ba, các nước cần chuẩn bị cho tương lai bằng cách xem xét chuyển đổi sang các nền kinh tế thích ứng với biến đổi khí hậu, ít các-bon và kỹ thuật số. Thứ tư, các nước giàu cần tăng cường các nguồn viện trợ bằng hình thức trợ cấp, cho vay ưu đãi và xóa nợ.

Cơ quan Các vấn đề kinh tế xã hội (DESA) của LHQ nhận định, cuộc khủng hoảng Covid-19 đang làm suy yếu nghiêm trọng các nỗ lực toàn cầu nhằm xóa bỏ tình trạng nghèo cùng cực vào năm 2030. Sự phối hợp giữa các quốc gia là cần thiết để ứng phó hệ quả trước mắt và phục hồi dài hạn. Giải quyết tình trạng bất bình đẳng cần là ưu tiên hàng đầu, bởi điều này không chỉ giúp người dân thoát nghèo và thúc đẩy tiềm năng tăng trưởng kinh tế của quốc gia, mà còn tạo ra năng lực chống đỡ những cú sốc như đại dịch này.

Thủy Hà