BHXH, BHYT - Vững trụ cột an sinh xã hội (Bài 1)

Anh Nguyễn Văn Hanh (xã Chi Lăng Nam, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương) năm nay 35 tuổi và có đến 10 năm kinh nghiệm làm thợ xây. Suốt một thập kỷ gắn bó với nghề “chưa ráo mồ hôi đã hết tiền”, nhưng anh Hanh chưa bao giờ được ký hợp đồng lao động. Chủ thầu cũng không quan tâm đóng BHXH cho những lao động như anh. “Làm thợ xây chỉ mong mỗi ngày nhận đủ 300.000 đồng tiền công để trang trải cuộc sống, nên cũng không còn dư để mua thẻ BHYT hay BHXH tự nguyện. Chủ chỉ nhận chúng tôi vào làm vài ba tháng, khi xong công trình, họ lại nhận nhóm thợ khác, nên không ký hợp đồng lao động với bất cứ ai…”- anh Hanh chia sẻ.

Phận lao động “4 không” như anh Hanh không hiếm ở nhiều địa phương. Nhóm này thường có việc làm bấp bênh, thu nhập thấp, không có hợp đồng lao động, không được chi trả các chế độ phụ cấp và các khoản phúc lợi xã hội khác; mỗi khi đau ốm hay bị tai nạn lao động sẽ không được nhận bất cứ khoản hỗ trợ nào; khi hết tuổi lao động cũng không có lương hưu. Đáng chú ý, nhiều lao động tự do phải làm việc với cường độ cao, trong môi trường độc hại, nhưng thiếu các phương tiện bảo hộ lao động thiết yếu, thiếu kỹ năng an toàn vệ sinh lao động.

Cũng vì không có hợp đồng lao động, không tham gia BHXH, BHYT, nên ngoài công việc thiếu ổn định, thu nhập thấp, những lao động này còn ít có cơ hội tiếp cận với các dịch vụ an sinh xã hội, không được hưởng chế độ thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, khám sức khỏe định kỳ, tham gia đào tạo nâng cao tay nghề, huấn luyện kỹ năng an toàn lao động…

May mắn hơn anh Hanh, bà Trần Thị Linh (57 tuổi, xã Tân Việt, huyện Thanh Hà) trước đây là công nhân may, đã tham gia BHXH bắt buộc được 16 năm 4 tháng. Tháng 12/2023, bà Linh hết tuổi lao động, nghỉ việc tại công ty, nhưng thời gian đóng BHXH chưa đủ điều kiện để nhận lương hưu. Được cán bộ BHXH huyện Thanh Hà tư vấn, bà Linh quyết định không thanh toán BHXH một lần, mà tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện.

Vì vậy, tháng 1/2024, bà Linh đã đóng liền 3 năm 6 tháng để đủ 20 năm tham gia BHXH và được giải quyết chế độ hưu trí. Nhận được quyết định hưởng BHXH với mức lương hưu hơn 2,2 triệu đồng/tháng, có thẻ BHYT để đi KCB, bà Linh rất vui. Bà Linh chia sẻ: “Số tiền lương hưu chưa phải là nhiều, nhưng sẽ hỗ trợ chi tiêu hằng tháng cho tôi khi về già, giảm gánh nặng cho gia đình và con cháu”.

Cũng giống bà Linh, bà Vũ Thị Luyến (sinh năm 1966, xã Cẩm Đoài, huyện Cẩm Giàng) đã có 11 năm 5 tháng đóng BHXH bắt buộc trước khi nghỉ hưu vào năm 2023. Được con hỗ trợ thông tin, bà tiếp tục đóng BHXH tự nguyện và đã nhận mức lương hưu hơn 2,4 triệu đồng/tháng. “Khoản lương hưu giúp tôi có nguồn thu ổn định chi trả sinh hoạt hằng tháng, mà không phải phụ thuộc vào con cháu. Tuổi cũng đã cao, lúc ốm đau, bệnh tật có BHYT đi KCB cũng yên tâm hơn”- bà Luyến chia sẻ.

Theo Tổng cục Thống kê, cả nước có khoảng 33,5 triệu lao động tự do, chiếm hơn 65% trong tổng số lao động trong cả nước. Trong đó, có hơn 85% số lao động phi chính thức không được đóng BHXH. Tại Hải Dương, số người tham gia BHXH chiếm 53,03% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong đó số tham gia BHXH tự nguyện chiếm hơn 6,53%; số lao động tự do đóng BHXH tự nguyện lại càng ít.

Gần đây, Nhà nước thực hiện chính sách BHXH tự nguyện và BHYT toàn dân, đã tạo điều kiện cho mọi người được chăm sóc sức khỏe, được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất. Đặc biệt, để khuyến khích lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH, BHYT, Quốc hội đã bổ sung chế độ thai sản vào BHXH tự nguyện, cũng như giảm thời gian đóng BHXH tự nguyện từ 20 năm xuống còn 15 năm, nhằm giúp lao động tham gia BHXH muộn được hưởng lương hưu.

Theo ông Hoàng Văn Bảo- nguyên Trưởng ban Kinh tế-Ngân sách (HĐND tỉnh Hải Dương), tỷ lệ lao động tự do (lao động phi chính thức) tại Hải Dương hiện chiếm hơn 60% tổng số lao động của tỉnh. Chiếm tỷ lệ không nhỏ, nên việc chăm lo cho lao động khu vực này rất cần thiết. Từ năm 2021 đến tháng 4/2024, tỉnh Hải Dương đã ban hành 23 nghị quyết về thực hiện các chính sách an sinh xã hội, nhưng lại chưa có nhiều chương trình an sinh dành cho lao động khu vực phi chính thức.

Tham gia BHXH tự nguyện, lao động tự do được hưởng những lợi ích thiết thực như: Được chi trả lương hưu hằng tháng khi đủ điều kiện theo quy định; có cơ hội tiếp cận với các chính sách khác như BHYT, chăm sóc sức khỏe, vay vốn ngân hàng để phát triển sản xuất… Lợi ích như vậy, nên nhiều lao động tự do cần quan tâm hơn đến việc tham gia BHXH tự nguyện, tránh những rủi ro và được hưởng những quyền lợi chính đáng mà chính sách này mang lại.

“Không cần phải rạch ròi BHXH bắt buộc hay BHXH tự nguyện. Bởi, BHXH dựa trên nguyên tắc có đóng, có hưởng; người lao động ở hai khu vực (chính thức và phi chính thức) cần bình đẳng các chế độ như nhau, đóng BHXH bao nhiêu hưởng bấy nhiêu”- ông Bảo chia sẻ.

Mặc dù quanh năm “bán mặt cho đất”, nhưng ông Lập (thị trấn Cẩm Khê, huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ) nắm khá rõ về Luật BHXH 2024 vừa được Quốc hội thông qua. Theo ông Lập, nội dung mới nhất trong luật này liên quan đến chế độ trợ cấp hưu trí xã hội. “Tôi rất vui khi Luật BHXH 2024 đã hạ 5 tuổi hưởng trợ cấp hằng tháng so với quy định hiện hành. Như vậy, vợ chồng tôi đều nằm trong quy định này và có cơ hội được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội”- ông Lập nói.

Ông Nguyễn Minh Đức- Chủ tịch Hội Người cao tuổi thị trấn Cẩm Khê cũng cho biết, thôn Phú Động có 98 cụ cao tuổi, nhưng chỉ có 10 người được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội- đây là con số rất ít. Các cụ từ 75 tuổi, thậm chí 70 tuổi, đã không còn sức lao động, nên việc hỗ trợ những đối tượng này là rất cần thiết. Tính chung, thị trấn có 2.650 người, nhưng mới có 370 người được hưởng trợ cấp xã hội theo quy định. Dù số tiền được hưởng không cao, nhưng với người già, số tiền đó rất quý. “Người cao tuổi của thị trấn rất mong chờ luật sớm đi vào cuộc sống để giúp nhiều người cao tuổi đảm bảo an sinh”- ông Đức thông tin.

Theo Bộ LĐ-TB&XH, mức trợ cấp xã hội cho người cao tuổi hiện nay còn thấp so với mặt bằng sống hiện nay, thậm chí nhiều người không chờ được đến 80 tuổi để hưởng trợ cấp xã hội. Theo tính toán, việc giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 tuổi xuống 75 tuổi sẽ giúp mở rộng thêm khoảng 800.000 người được thụ hưởng trợ cấp hưu trí xã hội và được cấp thẻ BHYT; nên mỗi năm Ngân sách Nhà nước cần khoảng 3.456 tỷ đồng hỗ trợ nhóm đối tượng này.

Bài: Nguyệt Hà

Đồ hoạ: Thanh An