Những nguy cơ khi lạm dụng dịch truyền

Nhiều người thường có suy nghĩ, cứ mệt, sốt thì truyền dịch sẽ giúp mình nhanh khoẻ hơn. Song, điều đó không phải lúc nào cũng đúng và an toàn. Mục đích của truyền dịch là để nuôi dưỡng bệnh nhân, bù đủ lượng dịch mà cơ thể bị mất, để đảm bảo thể tích tuần hoàn duy trì huyết áp và lượng nước trong các mô của cơ thể. Về nguyên tắc, truyền dịch tốt cho sức khỏe, nhưng không phải lúc nào cũng có thể truyền và đặc biệt là không được lạm dụng.

Truyền dịch cũng có quy định chặt chẽ. Nó phụ thuộc rất nhiều yếu tố như thể bệnh, dịch được truyền, liều lượng, tốc độ… Với người bị mất nước, cần bù lượng dịch đã mất do mắc một số bệnh như: Tiêu chảy, bị bỏng nặng, sốt cao, ăn uống kém, suy kiệt, bệnh nhân sau phẫu thuật tiêu hóa và một số trường hợp đặc biệt... cần được truyền dịch, nhưng phải theo chỉ định của bác sĩ.

Khi bác sĩ quyết định việc tiêm, truyền cho bệnh nhân sẽ phải xác định được biểu hiện mệt, sốt là do bệnh gì, bệnh đó có cần phải truyền dịch không? Trường hợp bắt buộc phải truyền, bác sĩ sẽ tính toán kỹ lượng truyền, chứ không thể truyền bừa bãi. Việc tự ý truyền dịch sẽ nguy hại đến sức khỏe và tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Các nhóm dịch truyền sau đây sẽ được lựa chọn phù hợp cho từng đối tượng khác nhau:

- Nhóm cung cấp chất dinh dưỡng bao gồm dung dịch Glucose loại 5%, 10%, 20%, 30% và các dung dịch chứa chất đạm, chất béo và vitamin chỉ nên truyền cho những đối tượng phẫu thuật, suy dinh dưỡng, không ăn được bằng đường miệng, không tiêu hóa được thức ăn…

- Nhóm cung cấp nước, các chất điện giải như dung dịch Lactate ringer, Natri clorua 0,9%, Bicarbonate natri 1,4%... dùng trong trường hợp mất nước, mất máu khi bị tiêu chảy, bỏng, ói mửa, ngộ độc.

- Nhóm đặc biệt như dung dịch chứa Albumin, dung dịch Dextran, Haes-steril, Gelofusin hay dung dịch cao phân tử... chỉ dùng trong các trường hợp cần bù nhanh chất Albumin hoặc lượng dịch tuần hoàn trong cơ thể.

Việc đưa một lượng nước và chất khoáng, các vi chất, cao phân tử vào cơ thể qua đường truyền cần được sự chỉ định và giám sát của nhân viên y tế, nhất là khi đang mệt mỏi và có sốt thì lại cần phải cẩn thận hơn. Những đối tượng đặc biệt như phụ nữ đang mang thai thì không những các loại thuốc, mà kể cả chỉ định truyền dịch cũng phải thận trọng. Bởi, không phải cứ truyền dịch là khoẻ và khỏi bệnh.

Những tai biến nguy hiểm có thể xảy ra khi tự truyền dịch tại nhà như:

Do truyền dịch đưa vào cơ thể một số lượng nước lớn, các chất điện giải, các chất dinh dưỡng nên có thể gây rối loạn về chuyển hóa, gây các hiện tượng phù ở tim, thận... Việc bổ sung không đúng các chất dễ gây nguy hiểm đến tính mạng như: Bệnh nhân mất điện giải mà truyền đường sẽ làm bệnh nặng hơn, thiếu Natri mà truyền đường sẽ làm máu loãng gây phù não; thừa Natri mà truyền muối quá nhiều làm teo não...

Đặc biệt, dịch truyền có thể gây phản ứng toàn thân khi cơ thể không “chịu” như hiện tượng sốt run hoặc gây sốc dịch truyền rất nguy hiểm. Sốc phản vệ khi truyền dịch có thể dẫn tới tử vong là tai biến nguy hiểm nhất- nếu không được xử trí đúng cách, kịp thời, nhất là khi người dân tự ý truyền dịch ở nhà không có thuốc và các phương tiện cấp cứu đề phòng sốc phản vệ.

Khi tự ý truyền dịch tại nhà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây nhiễm các bệnh như: Viêm gan B, viêm gan C, HIV/AIDS... do kỹ thuật truyền không đúng, không đảm bảo vô trùng. Nhiễm trùng máu cũng là một tai biến nguy hiểm có thể dẫn tới tử vong, nếu không được điều trị kịp thời.

Kỹ thuật truyền dịch khá đơn giản, nhưng nếu thực hiện không đúng thì dễ xảy ra những tai biến sốc phản vệ do tốc độ truyền quá nhanh, cơ địa bệnh nhân dị ứng với thành phần trong dịch truyền. Khi truyền dịch, với bất cứ dịch truyền nào, đều có thể có các tai biến xảy ra. Trước hết là nguy cơ nhiễm trùng, xuất phát từ nơi đưa thuốc vào cơ thể. Các bệnh nhiễm trùng có thể lây nhiễm qua con đường tiêm chích, đặc biệt qua truyền dịch, nếu việc truyền dịch bừa bãi không đúng quy cách, không được vô trùng.

Truyền dịch ảnh hưởng đến nhiều hoạt động sinh tồn của cơ thể. Đừng quá coi thường khi thấy truyền dịch đang “phổ cập” ở cả các phòng khám tư, thậm chí truyền dịch tại nhà. Vì vậy, trước khi truyền cần phải khám tim, phổi, đo mạch… xem tim có khỏe hay không. Khám tim không chỉ khám lâm sàng, mà nhiều trường hợp phải xét nghiệm, làm điện tâm đồ mới phát hiện ra bệnh.

Khi truyền dịch, cần phải khống chế được tổng lượng dịch truyền vào phù hợp với tình trạng bệnh của bệnh nhân. Nếu truyền nhiều hơn tình trạng bệnh sẽ gây phù phổi, suy tim. Nếu lạm dụng truyền sẽ khiến tim quá tải, không chịu được dịch truyền, gây ra các tai biến. Những người già, thận yếu, việc truyền dịch có thể khiến phù não, tai biến trên não. Phù toàn thân, tràn dịch màng bụng, phù phổi, suy hô hấp hay suy tim, đặc biệt ở những người có các bệnh về tim mạch đã được chẩn đoán hoặc chưa được phát hiện.

Khi đưa vào trong cơ thể một lượng dịch không cần thiết sẽ dẫn tới tình trạng dư thừa và làm rối loạn điện giải, từ đó gây ra nhiều hệ lụy khác. Khi truyền dịch kéo dài sẽ dẫn đến hiện tượng các dung mao của ruột thoái hóa, làm cho khả năng hấp thụ thức ăn kém, dẫn tới hậu quả là cơ thể bị thiếu các vitamin và khoáng chất. Khi lượng dịch truyền vào cơ thể quá nhiều có thể gây ra tình trạng các tế bào bị mất nước ưu trương, làm teo tế bào não rất nguy hiểm.

Ngay cả khi truyền dịch đúng chỉ định, bệnh nhân vẫn có thể gặp một số nguy hiểm trong quá trình truyền như: Chỗ tiêm bị phù, đau sưng, viêm tĩnh mạch, rét run, mặt tái nhợt, vã mồ hôi, khó thở, đau ngực... Vì vậy, mỗi chúng ta hãy cẩn thận, không nên lạm dụng tiêm truyền tại nhà để tránh những tai biến nguy hiểm có thể ảnh hưởng đến mạng sống từ những chai dịch bình thường nhất.

ThS.Lê Quốc Thịnh