Tăng cường thanh tra, kiểm toán về BHXH nhằm giảm nguy cơ “lọt lưới”

Luật BHXH năm 2024 đã có những bước cải tiến mạnh mẽ, mở rộng đối tượng và tăng chế tài đối với hành vi vi phạm. Tuy nhiên, tình trạng hàng loạt lao công, bảo vệ thuộc các công ty cung ứng dịch vụ cho cơ quan công vẫn chưa được tham gia BHXH…

Theo khoản 4 Điều 13 Luật BHXH 2024, từ ngày 1/7/2025, người sử dụng lao động có trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc cho người lao động (NLĐ), đồng thời hằng tháng trích phần tiền đóng từ lương NLĐ để nộp vào quỹ BHXH. So với trước đây, thời hạn nộp được gia hạn thêm một tháng, tạo điều kiện để doanh nghiệp linh hoạt dòng tiền trong bối cảnh kinh tế còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, sự linh hoạt này đi kèm yêu cầu nghiêm ngặt về thời hạn, nhằm tránh tình trạng chậm trễ hoặc trốn đóng.

Đồng thời, Luật cũng xác định rõ hành vi “chậm đóng” và quy định mức phạt lãi: 0,03% mỗi ngày trên số tiền và số ngày chậm nộp. Doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt hành chính tới 150 triệu đồng và không được xét thi đua - một chế tài có tính răn đe đáng kể. So với Luật BHXH 2014, các quy định mới rõ ràng, dễ kiểm soát hơn và không còn phụ thuộc vào lãi suất đầu tư của Quỹ BHXH như trước.

Đáng chú ý, Luật BHXH 2024 mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, bao gồm cả người làm việc theo hợp đồng từ 1 tháng trở lên hoặc theo các thỏa thuận có yếu tố lao động - trả công - quản lý. Quy định này nhằm khắc phục tình trạng “lách luật” bằng hợp đồng ngắn hạn hoặc không mang tính lao động để né tránh nghĩa vụ BHXH.

Tuy nhiên, một trong những lỗ hổng lớn hiện nay là việc thuê ngoài không đi kèm giám sát. Nhiều cơ quan nhà nước, bệnh viện, trường học thuê dịch vụ vệ sinh, bảo vệ qua công ty cung ứng nhưng không xác thực việc thực hiện đầy đủ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm (BH) thất nghiệp cho NLĐ. Trong nhiều trường hợp, các công ty này không ký hợp đồng chính thức, không đóng BHXH và không có tổ chức công đoàn cho NLĐ.

Kết quả kiểm toán của Kiểm toán nhà nước cho thấy, một số đơn vị đã sử dụng dịch vụ bảo vệ, vệ sinh trong nhiều năm nhưng các lao động thuộc công ty cung ứng không tham gia bất kỳ loại bảo hiểm nào. Thậm chí, khi yêu cầu xác minh, có đơn vị thừa nhận “chưa từng xác minh” việc thực hiện chính sách BHXH với đối tác cung ứng. Cá biệt, một trường đại học còn cho rằng đây là “nội dung ngoài phạm vi kiểm toán” - dù liên quan trực tiếp đến ngân sách công và quyền lợi NLĐ.

Theo chia sẻ của ông Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng Kiểm toán nhà nước chuyên ngành II, các đơn vị sự nghiệp công không thể viện lý do “không biết” hoặc xem trách nhiệm chỉ thuộc về phía công ty cung ứng để hợp thức hóa hợp đồng vi phạm pháp luật. Thuê ngoài không miễn trừ trách nhiệm giám sát và phải bảo đảm rằng các công ty cung ứng dịch vụ thực hiện đầy đủ quy định của Bộ luật Lao động, BHXH, BHYT… Trước khi ký hợp đồng, đơn vị sử dụng dịch vụ phải yêu cầu công ty cung ứng chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho NLĐ. Đây không chỉ là quy định bắt buộc của pháp luật mà còn là tiêu chuẩn đạo đức trong quản trị công.

Cũng theo ông Thăng, việc thực hiện nghĩa vụ bảo hiểm đối với nhóm lao động này chưa được đánh giá đầy đủ trên quy mô toàn quốc. Việc thiếu kiểm tra đồng bộ có thể khiến hàng nghìn lao động bị bỏ sót khỏi hệ thống an sinh xã hội.

Để chấm dứt tình trạng lao động bị “ẩn danh” về quyền lợi BHXH, các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách phải nâng cao trách nhiệm khi thuê dịch vụ. Hợp đồng chỉ được ký khi công ty chứng minh đã đóng đầy đủ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp cho nhân viên được điều động. Đồng thời, tăng cường thanh tra, kiểm tra và kiểm toán tại các công ty dịch vụ cũng như cơ quan công sử dụng dịch vụ. Kiểm toán nhà nước, BHXH Việt Nam, cơ quan thanh tra lao động cần phối hợp chặt chẽ để sớm phát hiện và xử lý các vi phạm mang tính hệ thống.

Theo quy định hiện hành, người sử dụng lao động phải đóng 21,5% trên quỹ lương tháng để tham gia các loại BHXH cho NLĐ. Nếu doanh nghiệp không thực hiện, có thể “tiết kiệm” được khoảng 20% chi phí, đồng nghĩa với việc tăng lợi nhuận. Đơn cử, với quỹ lương 10 tỷ đồng mỗi năm, doanh nghiệp có thể “giữ lại” khoảng 2,1 tỷ đồng - số tiền này có thể được dùng để tăng thu nhập cho nhân viên cuối năm. Tuy nhiên, việc không đóng BHXH không phải là chính sách bảo vệ NLĐ về lâu dài; tuân thủ đầy đủ quy định về BHXH mới là cách duy trì quyền lợi an toàn và bền vững cho NLĐ trong tương lai.

Nguyệt Hà