Hoàn thiện hành lang pháp lý cho quỹ tài chính ngoài ngân sách

Sáng 4/1, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu lập pháp (Ủy ban TVQH) tổ chức Hội thảo Thực trạng quy định pháp luật và tổ chức thực hiện quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách.

Tại hội thảo, các đại biểu đã tập trung thảo luận về thực trạng, giải pháp để hoàn thiện chính sách, pháp luật về Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách; thực tiễn hoạt động của một số quỹ như: Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Quỹ viễn thông công ích, Quỹ Phòng, chống thiên tai, Quỹ Phát triển khoa học công nghệ, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia, Quỹ Đầu tư phát triển thành phố Hà Nội…

Thời gian qua, các loại Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách ra đời và phát triển khá nhiều đã có nhiều đóng góp quan trọng vào thành công trong phát triển kinh tế- xã hội, góp phần huy động thêm nguồn lực tài chính trong nền kinh tế, hỗ trợ NSNN giải quyết nhiều nhiệm vụ khó khăn, phát sinh đột xuất, tăng cường khả năng đầu tư kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội (giao thông, thủy lợi, y tế, giáo dục…). Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực thu hút nguồn lực tài chính, thì cũng còn những vấn đề đặt ra trong quản lý và giám sát Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách như việc hình thành quá nhiều Quỹ có nguy cơ dẫn đến phân tán, quản lý lỏng lẻo, tiêu cực, tham nhũng. Trên giác độ quản lý và giám sát của Nhà nước, nhất là hoạt động quản lý vĩ mô nền kinh tế, cần thiết phải kiểm soát quá trình hình thành, phân phối và sử dụng Quỹ; phân loại quỹ để xây dựng những cơ chế quản lý chung, bổ sung những quy định mang tính pháp lý dựa trên một số nguyên tắc cơ bản nhằm quản lý thống nhất nền tài chính quốc gia. Tránh tùy tiện, lạm dụng thành lập quỹ.

Việc chi tiêu của Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách thường không xác định tiêu chuẩn, định mức như chi tiêu ngân sách. Một số quỹ chưa được phân định rõ ràng nguồn thu, nhiệm vụ chi, chưa phù hợp với quy định của pháp luật. Việc phát triển quá nhanh của quỹ, nếu không kiểm soát chặt chẽ sẽ dẫn đến tình trạng lạm thu, vượt quá khả năng của doanh nghiệp và người dân. Có quỹ ra đời và hoạt động theo quy định của Luật, có quỹ theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ hoặc của một bộ, ngành, địa phương; chưa có văn bản pháp lý thống nhất có tính quy định chung để điều chỉnh các hoạt động của quỹ, quy định các nguyên tắc thành lập và sử dụng quỹ.

Từ những khó khăn, vướng mắc trên thực tế, nhiều đại biểu cho rằng cần nghiên cứu sửa đổi bổ sung quy định của pháp luật về tài chính ngân sách, nhất là cụ thể hóa quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, trong đó làm rõ khái niệm Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách để các cơ quan, đơn vị và các địa phương có cách hiểu thống nhất. Đồng thời, nhấn mạnh cần nghiên cứu để có khuôn khổ pháp lý điều chỉnh hoạt động các quỹ, bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật, trong đó chú ý quy định về điều kiện hình thành quỹ. Cùng với đó là bảo đảm các nguyên tắc thu, chi của quỹ, cơ chế vận hành của quỹ, bảo toàn và phát triển vốn, tăng cường tính công khai, minh bạch đối với hoạt động của quỹ, tăng cường giám sát của cơ quan dân cử.

Phát biểu kết luận hội thảo, bà Phạm Thúy Chinh- Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách cho biết, thực tiễn các Quỹ đều đáng lúng túng về mô hình tổ chức, cách thức quản lý. Như Ủy ban Tài chính, Ngân sách được giao nhiệm vụ theo dõi, giám sát liên quan đến các Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách tuy nhiên lại không thực sự theo dõi một cách thực chất mà do các Ủy ban chuyên môn khác do các Quỹ được quy định trong các luật chuyên ngành do các Ủy ban được giao theo dõi. Tương tự như vậy, Bộ Tài chính là cơ quan được giao quản lý nhà nước về tài chính công bao gồm các quỹ ngân sách, quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách nhưng lại không thực chất quản lý các Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách mà nằm ở các Bộ chuyện ngành. Như vậy từ góc độ lập pháp, giám sát, thẩm tra, quản lý nhà nước về chuyên ngành đều chưa có sự thống nhất. Mặt khác, mô hình tổ chức của mỗi Quỹ cũng khác nhau.

Cùng với đó, trong công tác báo cáo về NSNN từ dự toán đến quyết toán ngân sách nhà nước, nội dung về Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách hiện rất ít. Trong khi đó, theo quy định của pháp luật, hiện mới chỉ có Quỹ BHXH, Quỹ BHYT, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá định kỳ phải báo cáo Quốc hội và Quốc hội giám sát. Tại các địa phương, số Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách là rất lớn nhưng cũng có rất ít Hội đồng nhân dân tiến hành giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách. Thực tế này cho thấy nội dung này chưa được coi trọng một cách xứng đáng trong quản trị tài chính công.

Đồng thời, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách đồng tình với các đại biểu khi cho rằng cần có khung pháp lý cho Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, cần có những quy định tương xứng với vị trí của các Quỹ, đòi hỏi có sự quản lý chặt chẽ hơn, tốt hơn, mô hình phù hợp hơn. Không thể phủ nhận vai trò của các Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách nhưng cần nhìn nhận thẳng thắn vào những tồn tại, hạn chế để có những đề xuất, kiến nghị, cân nhắc kỹ lưỡng về việc thành lập hay không thành lập quỹ, quản lý vận hành ra sao, đánh giá hiệu quả hoạt động như thế nào đê vừa bảo đảm cho hoạt động của Quỹ vừa bảo đảm quản lý nhà nước.

Nguyệt Hà