BHXH, BHYT - Vững trụ cột an sinh xã hội (Bài cuối)

Giữ cương vị Bí thư Chi bộ xóm 1 (xã Hạnh Lâm, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An), mỗi tháng, chị Lê Thị Đào nhận được khoản phụ cấp 3,7 triệu đồng. Đây cũng là mức phụ cấp mà vị trí Trưởng thôn cũng như Trưởng ban Công tác Mặt trận được hưởng. So với phụ cấp Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ chỉ 590.000 đồng/tháng, thì mức đãi ngộ này cao hơn nhiều. Vậy mà, không ít lần chị Đào định xin nghỉ việc vì áp lực công việc.

“Xóm tôi có hơn 100 hộ dân và cũng không phải là địa bàn phức tạp về an ninh trật tự. Tuy nhiên, làm cán bộ xóm cũng đối diện với không ít khó khăn, phức tạp trong đời sống xã hội. Lời ra tiếng vào nên nhiều lúc rất mệt mỏi. Trưởng xóm tôi từng mấy lần xin nghỉ việc, khiến Chủ tịch UBND xã phải đến nhà động viên tiếp tục tham gia công tác”- chị Đào chia sẻ.

Nói về Luật BHXH 2024 có bổ sung 5 nhóm tham gia BHXH bắt buộc, trong đó có người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố, chị Đào hồ hởi bảo: “Điều này sẽ là động lực rất lớn cho tôi gắn bó với công việc. Thật ra, từ trước đến nay, đảm nhận công việc ở xóm vẫn có cảm giác như làm thời vụ, vì hết nhiệm kỳ lại… hoàn dân. Nếu được tham gia BHXH bắt buộc, tôi phấn đấu để làm việc lâu dài, sau này còn có lương hưu”.

Cũng đang giữ chức Bí thư Chi bộ khu dân cư số 4 (thị trấn Ninh Giang, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương), bà Nguyễn Thị Kim bày tỏ vui buồn lẫn lộn khi biết thông tin người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố được tham gia BHXH bắt buộc. “Tôi công tác ở thôn từ năm 2006 đến nay, trải qua nhiều vị trí và hiện tại là Bí thư Chi bộ. Lương cán bộ thôn rất thấp, trong khi công việc “vác tù và hàng tổng” nên không mấy người duy trì được thời gian làm việc dài như tôi”.

Bà Kim vốn có gần 20 năm công tác, nên ngoài số tiền phụ cấp ít ỏi, bà không có thêm chế độ nào. “Nếu thời gian ấy, tôi được tham gia BHXH, thì tốt biết mấy. Bây giờ đã ngoài 60 tuổi, được đóng BHXH cũng là niềm vui, nhưng thời gian tôi làm cũng chỉ được vài năm nữa là phải nghỉ vì sức khỏe không còn. Điều tôi chờ đợi hơn là Nhà nước hạ tuổi được hưởng trợ cấp xã hội từ 80 xuống còn 75 tuổi”- bà Kim nói thêm.

Chia sẻ về việc bổ sung đối tượng hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố tham gia BHXH, ông Nguyễn Văn Hiến- Chủ tịch UBND xã Hồng Phong (huyện Ninh Giang, Hải Dương) cho rằng, đây là chính sách phù hợp nhằm mở rộng bao phủ BHXH. Bởi, với chính quyền cấp cơ sở, việc cán bộ thôn, tổ dân phố được đóng BHXH bắt buộc là nguồn động viên lớn, để họ có thêm động lực cũng như gắn bó hơn với công việc của mình.

“Tôi đã nhiều năm công tác ở thôn, trước khi chuyển lên công tác ở xã. Suốt những năm làm việc ở thôn, ngoài tiền phụ cấp, tôi không có thêm chế độ nào và cũng không đóng BHXH. Nếu thời gian làm ở thôn gần 10 năm được tham gia BHXH bắt buộc như Luật BHXH đề ra, khi tôi về hưu, lương cũng cao hơn đáng kể”- ông Hiến nói.

Cuối năm 2020, Công ty TNHH Epic DEsigners Việt Nam (ngành may mặc), có trụ sở tại thành phố Biên Hòa (tỉnh Đồng Nai) đã phải giải thể, khiến hàng nghìn công nhân, trong đó có chị Nguyễn Thị Duyên mất việc làm. Đó là cú sốc rất lớn, vì chị Duyên đã gắn bó với công ty hơn 10 năm. Sau khi thất nghiệp, chị trở về quê và không thể xin được việc làm mới, khi hàng loạt doanh nghiệp ngành may mặc phải cắt giảm nhân sự do ảnh hưởng dịch COVID-19.

Không còn cách nào khác, chị Duyên phải rút BHXH một lần để lo cho cuộc sống. Khi quyết định rút BHXH một lần, chị Duyên trăn trở rất nhiều, bởi giấc mơ về già có lương hưu đã không thành hiện thực. “Thời điểm đó, gia đình tôi quá khó khăn và chỉ còn biết trông chờ vào tiền BHXH. Rút được gần 100 triệu đồng, tôi quyết định về quê Hải Dương đầu tư mua lợn giống, cá giống, bắt đầu khởi nghiệp. Đến nay, cuộc sống đã tạm ổn, nhưng công việc rất vất vả”- chị Duyên cho biết.

Những công nhân rơi vào tình cảnh khó khăn do bị mất việc làm như chị Duyên có đến hàng vạn người. Theo số liệu của Bộ LĐ-TB&XH, giai đoạn 2016-2021, toàn quốc có hơn 4,25 triệu lao động tham gia BHXH, nhưng cũng có tới 4,06 triệu người rút BHXH một lần. Tính ra, cứ 1,048 người tham gia mới thì có 1 người rời khỏi hệ thống BHXH. Xét theo khía cạnh giới, số lượng lao động nữ rút BHXH một lần cao hơn lao động nam. Còn theo số liệu của BHXH Việt Nam, tố độ rút BHXH một lần trong giai đoạn này tăng khoảng 11,6% mỗi năm. 

Ông Ngọ Duy Hiểu- Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam cũng cho biết, việc chọn hưởng BHXH một lần là quyền lợi chính đáng của người tham gia BHXH. Tuy nhiên, số người rút BHXH một lần có xu hướng tăng là thực tế rất đáng lo ngại. Bởi, một khi đã rút BHXH một lần, người lao động sẽ là đối tượng chịu thiệt thòi đầu tiên và trực tiếp nhất, bởi số tiền họ nhận về ít hơn mức đóng, lại không được hưởng các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản, càng không được hưởng chế độ dài hạn như hưu trí, tử tuất.

Đặc biệt, việc rút BHXH một lần đồng nghĩa với việc người lao động rời khỏi hệ thống an sinh xã hội; hầu hết những trường hợp này không tích lũy đủ thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu hoặc nếu đủ thì mức lương hưu cũng rất thấp. Do đó, khi về già, họ sẽ gặp rất nhiều khó khăn, dẫn đến tạo áp lực lên xã hội và gia đình. Trên bình diện xã hội, việc người lao động rời bỏ hệ thống BHXH còn khiến cho diện bao phủ BHXH bị giảm, qua đó ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội…

Ông Nguyễn Duy Cường- Phó Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB&XH) cho biết, Luật BHXH đưa ra quy định theo hướng khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần. Mục tiêu cuối cùng là khuyến khích người lao động ở lại hệ thống BHXH, để được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi đến tuổi nghỉ hưu, tránh những thiệt hại khi hưởng BHXH một lần.

Liên quan vấn đề này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã nêu rõ, để hạn chế việc người lao động phải lựa chọn hưởng BHXH một lần và bảo đảm an sinh xã hội, thì Chính phủ cần có thêm các giải pháp khác để hỗ trợ người lao động khó khăn khi có nhu cầu cần tiền để trang trải cuộc sống, nếu không người lao động vẫn có nhu cầu hưởng BHXH một lần để giải quyết khó khăn trước mắt.

Do đó, theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, giải pháp căn cơ, lâu dài là Chính phủ có đề án hỗ trợ người lao động tham gia BHXH gặp khó khăn trong cuộc sống như được vay vốn tín dụng bằng các cơ chế, chính sách đặc thù; tăng nguồn vốn đầu tư phát triển, vốn đầu tư công trung hạn, vốn ngân sách trung ương, ủy thác của ngân sách địa phương để tăng nguồn vốn cho Ngân hàng Chính sách xã hội, mở rộng phạm vi, mức vay vốn cho người lao động. Mặt khác, cần đẩy mạnh truyền thông để người lao động hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hằng tháng thay vì lựa chọn hưởng BHXH một lần; duy trì ổn định việc làm và thu nhập cho người lao động.

Bài: Nguyệt Hà

Đồ hoạ: Thanh An