Đảm bảo quyền lợi cho NLĐ trong mô hình kinh tế chia sẻ

Ngày 30/11, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức Hội thảo “Thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ tại Việt Nam trong bối cảnh mới”. Hội thảo bàn về các nội dung xoay quanh mô hình kinh tế chia sẻ, từ đó tìm ra giải pháp thúc đẩy cạnh tranh trong kinh doanh.

Ông Lưu Đức Khải- Phó trưởng ban phụ trách Ban Nghiên cứu Các vấn đề xã hội (CIEM) cho biết, bản chất của mô hình kinh tế chia sẻ là một mô hình kinh doanh mới tận dụng lợi thế của phát triển công nghệ số. Mô hình kinh doanh này giúp tiết kiệm chi phí giao dịch và tiếp cận một số lượng lớn khách hàng thông qua các nền tảng số. Đối tượng tham gia kinh tế chia sẻ bao gồm: Người sử dụng cá nhân, DN xã hội, DN phi lợi nhuận, DN vì lợi nhuận, cộng đồng địa phương, Chính phủ.

Mô hình kinh tế chia sẻ đang phát triển nhanh chóng cùng với sự phổ biến của smartphone tại một số đô thị những năm gần đây. Mô hình này đã và đang mang lại nhiều thay đổi trong đời sống xã hội tại Việt Nam. Một số loại hình kinh tế chia sẻ đã xuất hiện như: Dịch vụ vận tải trực tuyến từ 2014 (Uber, Grab, dichung...); dịch vụ chia sẻ phòng (cơ sở Airbnb), dịch vụ tài chính ứng dụng công nghệ cho vay ngang hàng (peer to peer lending). Nhiều dịch vụ khác cũng đã xuất hiện như: Du lịch (Triip.me), dịch vụ sửa chữa điện tử, điện lạnh, xây dựng; radar…; hình thức gọi vốn cộng đồng (crowdfunding).

Trên thực tế, kinh tế chia sẻ góp phần tiết kiệm nguồn lực, nguồn tài nguyên; giảm thiểu chi phí giao dịch, tăng tính hiệu quả và minh bạch của nền kinh tế; tạo cơ hội gia tăng thu nhập, tạo thị trường lao động mới; tạo động lực tăng trưởng và tăng năng suất cho các DN siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Về mặt gián tiếp, nền kinh tế chia sẻ thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ, làm tăng tính cạnh tranh trên thị trường; thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt; tăng cường hợp tác giữa DN nền tảng số với Chính phủ, để xây dựng chính sách, pháp luật phù hợp. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có quy định chung, mà là những chính sách cụ thể ở từng lĩnh vực (vận tải, ngân hàng, lưu trú…).

Bà Dương Thu Hương- đại diện Viện Khoa học Pháp lý (Bộ Tư pháp) cho biết, Hiến pháp năm 2013 và các văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam đã quy định khá chi tiết về quyền tự do kinh doanh. Tuy nhiên, trong thực tiễn, việc hiện thực hóa quyền này đối với một số loại hình kinh doanh mới trong kinh tế chia sẻ còn gặp một số vướng mắc. Đặc biệt, về vấn đề lao động và an sinh xã hội, hầu hết NLĐ làm việc trong các DN hoạt động theo mô hình kinh tế chia sẻ đều không được tham gia BHXH, BH thất nghiệp; cũng như không được tham gia các khóa học đào tạo nâng cao kỹ năng như các công ty kinh doanh truyền thống.

Đại diện Viện Khoa học Pháp lý cũng nhấn mạnh ảnh hưởng của mô hình kinh tế chia sẻ đến việc bảo vệ quyền lợi cá nhân. Cụ thể, các nền kinh tế chia sẻ thu thập nhiều thông tin của người dùng, có thể bao gồm vị trí của họ theo thời gian và các thông tin cá nhân khác, dẫn đến nguy cơ dữ liệu có thể được sử dụng sai mục đích.

Theo bà Hương, việc điều chỉnh pháp luật trong thời gian tới cần tập trung vào việc xử lý, hạn chế các rủi ro phát sinh do sự phát triển của kinh tế chia sẻ, chẳng hạn: Rủi ro đối với NLĐ, người tiêu dùng khi tham gia kinh tế chia sẻ; rủi ro biến tướng thành “tín dụng đen” của các mô hình cho vay ngang hàng (P2P Lending); rủi ro xâm phạm dữ liệu cá nhân...

Vì vậy, bà Hương đưa ra một số gợi ý chính sách gồm: Cần tư duy lập pháp “mở’ và “linh động” để các “nhà làm chính sách”, các nhà lập pháp “đồng hành” cùng các DN khởi nghiệp sáng tạo; đối với dịch vụ cho vay ngang hàng P2P lending, cần sớm ban hành khung khổ pháp lý để thuận lợi cho các DN trong việc đăng ký kinh doanh cũng như hoạt động dưới sự quản lý của cơ quan nhà nước; cần có chính sách tạo điều kiện và hỗ trợ DN truyền thống chuyển đổi hình thức kinh doanh; tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; bảo vệ quyền lợi NLĐ trong nền kinh tế chia sẻ; bảo vệ dữ liệu cá nhân; tăng cường quản lý thuế với các nhà cung cấp nền tảng trung gian.

TS.Bùi Thái Quyên- Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH) cũng cho rằng, cần phân biệt rõ 2 khái niệm trong kinh tế chia sẻ, đó là: Lao động phi chính thức (nói đến con người); việc làm phi chính thức (nói đến công việc). Từ đó, xác định các quyền lợi chính đáng cho NLĐ như BHXH, HĐLĐ... Bởi, hiện nay, tại Việt Nam đang có sự độc quyền của các nền tảng và NLĐ không được đàm phán về các điều khoản trong HĐLĐ

Thái An