Doanh nghiệp lo ngại các Thông tư "bó" môi trường kinh doanh

Ngày 11/11/2022, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp) tổ chức Hội thảo Chất lượng của quy định và sự thuận lợi của môi trường kinh doanh.

Hội thảo được thực hiện trong khuôn khổ Dự án Tăng cường tiếng nói của doanh nghiệp trong việc giám sát và thực hiện tái cơ cấu kinh tế (thuộc Chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam – Aus4Reform).

Theo ông Đậu Anh Tuấn- Phó Tổng thư ký VCCI, trong mấy năm trở lại đây, Nhà nước thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh. Hệ thống pháp luật kinh doanh có nhiều thay đổi theo hướng cởi mở, thông thoáng hơn; hoạt động cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện kinh doanh, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp thực hiện liên tục, có những đợt lớn như các năm 2016, 2018, 2020 yêu cầu cắt giảm đến 50%, 20% điều kiện kinh doanh, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, qua phản ánh của DN, công văn áp dụng pháp luật còn tồn tại nhiều vấn đề bất cập. Có hiện tượng, mặc dù các văn bản cấp Luật, Nghị định có tinh thần tiến bộ rất rõ, nhưng khi xuống đến đến Thông tư, công văn lại nảy sinh nhiều vấn đề bất cập, vướng mắc, khiến tính cải cách của chính sách không phát huy trên thực tế.

Báo cáo Chất lượng của thông tư, công văn với hiệu quả của cải cách thể chế được công bố tại hội thảo đã đề cập thực trạng thông tư vẫn còn quy định về điều kiện kinh doanh- điều bị cấm trong Luật Đầu tư 2020; các quy định tại thông tư vẫn còn chưa đảm bảo tính thống nhất, minh bạch, khả thi, gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp. Đặc biệt, có những thông tư bị đình chỉ thi hành khi vừa mới phát sinh hiệu lực trong thời gian ngắn.

Theo VCCI, việc thông tư ban hành điều kiện kinh doanh sẽ khiến môi trường đầu tư, kinh doanh trở nên kém thuận lợi; rào cản từ các điều kiện kinh doanh được ban hành mà không được giám sát chặt chẽ bởi các cơ quan nhà nước cũng như cộng đồng DN. Báo cáo của VCCI khẳng định, thông tư có vai trò rất quan trọng, trong nhiều trường hợp bắt buộc phải có thông tư các quy định mới có thể áp dụng được (ví dụ: thông tư ban hành phí, lệ phí của thủ tục hành chính; thông tư ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật). Tuy nhiên, có nhiều trường hợp không nhất thiết phải ban hành thông tư, không được ủy quyền quy định chi tiết thi hành nhưng vẫn ban hành thông tư để hướng dẫn...

Bà Nguyễn Thị Diệu Hồng, Trưởng Ban Pháp chế, VCCI cho biết, tính từ 1/1/2016 đến ngày 20/7/2020, số lượng thông tư chiếm hơn 68% tổng số lượng văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) ban hành. Mặc dù quy định cấm thông tư ban hành điều kiện kinh doanh từ năm 2005 và Chính phủ có đợt rà soát năm 2016 để loại bỏ các thông tư quy định điều kiện kinh doanh, nhưng đến nay vẫn không khó để tìm thấy các thông tư quy định về điều kiện kinh doanh trong hệ thống VBQPPL nước ta. Có những thông tư ban hành điều kiện kinh doanh “công khai” (ví dụ, trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng), có những thông tư lại ban hành điều kiện kinh doanh ở dạng “ẩn”, lồng ghép trong các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật (ví dụ, bộ quy tắc “thực hành tốt” trong kinh doanh dược).

Nguyên nhân của những hạn chế nêu trên, theo ông Đậu Anh Tuấn, là do quy trình xây dựng, ban hành chưa thực sự minh bạch; việc đánh giá tác động quy định, đánh giá thủ tục hành chính tại thông tư chưa thực hiện một cách kĩ càng và có chất lượng. Hơn nữa, từ năm 2005 đã có quy định cấm thông tư ban hành điều kiện kinh doanh nhưng vẫn còn tình trạng này cho thấy cơ chế kiểm soát thực thi về thẩm quyền ban hành điều kiện kinh doanh đang chưa hiệu quả.

Nhóm nghiên cứu của VCCI khuyến nghị, cần kiểm soát hiện tượng thông tư ban hành điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính ngay từ luật. Trong các luật chuyên ngành cần chú trọng đến việc ủy quyền cho các thông tư hướng dẫn, trong đó tuyệt đối không ủy quyền cho thông tư quy định các quy định có tính chất là điều kiện kinh doanh và hạn chế tối đa ủy quyền quy định về thủ tục hành chính. Bên cạnh đó, cần minh bạch hơn nữa về quy trình xây dựng thông tư: công khai các phiên bản dự thảo; các giải trình tiếp thu. Thống nhất tiêu chí về điều kiện kinh doanh: làm cơ sở để cơ quan chủ trì soạn thảo nhận biết các dạng quy định được phép quy định cũng là cơ sở cho các tổ chức, cơ quan giám sát.

Ngoài ra, theo ý kiến của đại diện các doanh nghiệp và hiệp hội, các vấn đề được chỉ ra tại báo cáo cần được kiến nghị lên Chính phủ, Quốc hội để có những chỉnh sửa, bổ sung hợp lý, bên cạnh đó cần một cơ quan đứng ra kiểm soát vấn đề ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, chẳng hạn như Bộ Tư pháp để thống nhất các đầu mối, tránh chồng chéo.

Thái An