Đổi mới chính sách BHXH, BHYT đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Từ năm 1986, đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, nền kinh tế từng bước chuyển sang vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước; quan hệ lao động theo cơ chế mới cũng từng bước được hình thành, đòi hỏi phải có sự đổi mới về chính sách BHXH.

Trước những yêu cầu khách quan đó; đồng thời để cụ thể hóa định hướng tại Đại hội VII (năm 1991) và những quy định trong Hiến pháp 1992, tại Kỳ họp thứ năm, Quốc hội khóa IX đã thông qua Bộ luật Lao động (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/1995), trong đó có 1 chương về BHXH. Bộ luật Lao động đã chính thức quy định việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH; hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân sách nhà nước, từ sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước; thành lập cơ quan chuyên trách để quản lý quỹ BHXH và thực hiện các chế độ BHXH...

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng chủ trương “Đổi mới chính sách BHXH"

Căn cứ các quy định của Bộ luật Lao động, ngày 26/1/1995, Điều lệ BHXH chính thức được ban hành kèm theo Nghị định 12/CP của Chính phủ, áp dụng đối với công chức, viên chức, người lao động trong khối hành chính sự nghiệp, các cơ quan Đảng, đoàn thể, doanh nghiệp nhà nước; người lao động tại các doanh nghiệp ngoài quốc doanh có sử dụng từ 10 lao động trở lên; người lao động làm việc tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Cũng trong năm 1995, Chính phủ tiếp tục ban hành Điều lệ BHXH áp dụng đối với lực lượng vũ trang (kèm theo Nghị định 45/CP ngày 15/7/1995).

Sau một thời gian thực hiện, 2 Điều lệ BHXH đã nhiều lần được sửa đổi, bổ sung (năm 1998 và năm 2003) cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Năm 2001, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 37/2001/QĐ-TTg ngày 21/3/2001 về việc nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe cho người lao động tham gia BHXH. So với quy định trước đó, chính sách BHXH trong thời gian này có một số thay đổi cơ bản, trong đó đối tượng tham gia BHXH được mở rộng đến doanh nghiệp sử dụng 1 lao động trở lên (áp dụng từ năm 2003); bổ sung chế độ nghỉ dưỡng sức phục hồi sức khỏe đối với người lao động, bên cạnh 5 chế độ là ốm đau, thai sản, tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất…

Cũng trong thời gian này, căn cứ Hiến pháp 1992 và Bộ luật Lao động 1994, tỉnh Nghệ An đã thành lập BHXH nông dân. Việc thực hiện BHXH cho nông dân tại Nghệ An từ năm 1998 là một trong những cơ sở thực tiễn quan trọng cho việc ra đời BHXH tự nguyện trong thời gian sau này, nhằm tạo cơ hội cho người lao động khu vực phi chính thức, trong đó có nông dân, được tham gia và thụ hưởng quyền lợi BHXH.

Để đáp ứng những đòi hỏi của thực tiễn; đồng thời giải quyết những khó khăn, bất cập trong quá trình thực hiện chính sách cũng như công tác quản lý, điều hành, ngày 13/8/1998, Chính phủ đã ban hành Điều lệ BHYT kèm theo Nghị định số 58/1998/NĐ-CP thay thế Điều lệ ban hành kèm theo Nghị định 299 ngày 15/8/1992 và Điều lệ sửa đổi ban hành theo Nghị định 47/CP ngày 6/6/1994. Điều lệ này có nhiều điểm mới, như: mở rộng một số nhóm đối tượng tham gia BHYT bắt buộc; bổ sung quy định về BHYT tự nguyện; quy định thực hiện phương thức cùng chi trả chi phí KCB BHYT theo tỷ lệ; mở rộng thêm quyền lợi cho người tham gia BHYT khi KCB…

Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện, Điều lệ BHYT ban hành kèm theo Nghị định 58/1998/NĐ-CP cũng bộc lộ một số bất cập, như: một số nhóm đối tượng thuộc diện phải tham gia BHYT bắt buộc chưa được quy định; đối tượng tham gia BHYT tự nguyện mới chỉ dừng lại ở học sinh, sinh viên mà chưa mở rộng sang những nhóm đối tượng khác; chưa quy định rõ phạm vi quyền lợi mà người tham gia BHYT được hưởng trong khi khoa học công nghệ trong y học phát triển rất nhanh; trách nhiệm cùng chi trả (20%) chỉ thực hiện được ở một số đối tượng là những người có mức đóng góp cao nhưng lại ít sử dụng dịch vụ y tế, không bình đẳng giữa các nhóm đối tượng...

Để giải quyết những bất cập trên, ngày 16/5/2005, Chính phủ đã ban hành Điều lệ BHYT kèm theo Nghị định số 63/2005/NĐ-CP thay thế Điều lệ BHYT ban hành kèm theo Nghị định 58/1998/NĐ-CP. Tại Điều lệ này, đối tượng tham gia đã được quy định rộng hơn, bao gồm mọi thành viên trong xã hội không phân biệt giới tính, tuổi tác, khu vực làm việc, hình thức phát sinh quan hệ lao động... Quyền lợi của người tham gia BHYT cũng được mở rộng như bỏ quy định đồng chi trả; thanh toán chi phí vận chuyển vượt tuyến đối với một số đối tượng cần hỗ trợ; tăng mức thanh toán với trường hợp khám bệnh, chữa bệnh BHYT theo yêu cầu... Đặc biệt, đã chuyển hình thức hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cho đối tượng người nghèo từ “thực thanh, thực chi” sang cấp thẻ BHYT. Quỹ BHYT là quỹ thành phần của quỹ BHXH, được quản lý tập trung, thống nhất, dân chủ và công khai theo quy chế quản lý tài chính đối với BHXH Việt Nam.