Để chính sách BH thất nghiệp thực sự là “điểm tựa” cho người lao động

Chính sách bảo hiểm (BH) thất nghiệp hiện đã bao phủ gần 35% lực lượng lao động. Song, bất kỳ ai cũng có khả năng rơi vào cảnh thất nghiệp, đối mặt với nhiều rủi ro, nên để BH thất nghiệp thực sự trở thành “điểm tựa”, cần phải mở rộng diện bao phủ đến nhóm lao động phi chính thức.

“Điểm tựa” vững chắc

Ông Lê Quang Trung - nguyên Phó Cục trưởng phụ trách Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) khẳng định, sau hơn 16 năm triển khai, chính sách BH thất nghiệp đã trở thành một trong những trụ cột an sinh xã hội quan trọng. BH thất nghiệp không chỉ hỗ trợ trực tiếp người lao động (NLĐ), mà còn góp phần ổn định thị trường lao động và tạo môi trường cạnh tranh bền vững cho doanh nghiệp.

Cũng theo ông Lê Quang Trung, năm 2009, cả nước có 5,9 triệu người tham gia BH thất nghiệp, thì đến cuối năm 2024 đã tăng lên hơn 16 triệu người, chiếm hơn 34% lực lượng lao động. Vì vậy, mục tiêu năm nay bao phủ 35% lao động tham gia BH thất nghiệp là hoàn toàn khả thi. Đặc biệt, BH thất nghiệp đóng vai trò như “bà đỡ”, giúp NLĐ đứng vững trong những giai đoạn khó khăn, từ việc trợ cấp tài chính khi mất việc, cho đến các dịch vụ tư vấn, giới thiệu việc làm, đào tạo nghề.

Không những vậy, khung pháp luật liên tục được hoàn thiện là yếu tố thúc đẩy BH thất nghiệp ngày càng đa dạng hóa chế độ, mở rộng đối tượng và tiếp cận ứng dụng công nghệ thông tin. “Trong giai đoạn Covid-19, từ nguồn kết dư, quỹ BH thất nghiệp đã chi 30.000 tỷ đồng để hỗ trợ NLĐ và doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi dịch, góp phần giảm bớt khó khăn và nhanh chóng ổn định đời sống và sản xuất kinh doanh” - ông Trung khẳng định.

Đáng chú ý, chính sách BH thất nghiệp của Việt Nam được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, khi nước ta là quốc gia thứ 2 trong khối ASEAN triển khai BH thất nghiệp. Dù “tuổi đời” chưa dài, nhưng chính sách BH thất nghiệp của nước ta đã trở thành điểm sáng khu vực, được nhiều nước tham khảo kinh nghiệm.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Lan Hương - nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ Nội vụ) khẳng định, chính sách BH thất nghiệp không chỉ giúp NLĐ vượt qua khó khăn trong giai đoạn mất việc, mà còn hỗ trợ doanh nghiệp duy trì nguồn nhân lực và giúp thị trường lao động trở nên ổn định hơn.

Theo đó, BH thất nghiệp góp phần giảm chi phí cho doanh nghiệp, hỗ trợ tuyển dụng lại lao động đã qua đào tạo, tạo điều kiện cho việc tái cấu trúc sản xuất. Mặt khác, chính sách này còn giúp hạn chế làn sóng thất nghiệp, thúc đẩy NLĐ bồi dưỡng kỹ năng, cung cấp thông tin minh bạch hơn về thị trường thông qua các trung tâm dịch vụ việc làm và sàn giao dịch việc làm.

Mở rộng đối tượng tham gia để đạt lợi ích kép

Tuy nhiên, một thực tế cần phải xem xét đó là, hiện nay lao động phi chính thức dù chiếm hơn 60% lực lượng lao động cả nước, nhưng vẫn chưa có cơ hội tiếp cận chính sách này. Trong khi đó, 1/3 trong số này lại không tham gia bất kỳ chính sách an sinh xã hội nào.

“Lao động phi chính thức có đặc thù riêng. Công việc thường không ổn định, thu nhập bấp bênh, quan hệ lao động lỏng lẻo. Chẳng hạn, những lao động trong lĩnh vực công nghệ, làm việc từ xa, họ có thừa khả năng và ý thức tham gia BH thất nghiệp, nhưng còn thiếu cơ hội tiếp cận, nằm ngoài “hàng rào” của doanh nghiệp. Chúng ta chưa thể quản lý sát sao nhóm lao động phi chính thức, đặc biệt là nhóm “mới nổi” như trên. Nhưng không đồng nghĩa với việc không thể triển khai chính sách một cách linh hoạt, hướng đến mục tiêu bao phủ nhóm lao động này” - bà Hương phân tích.

Để chính sách BH thất nghiệp bao phủ đến nhóm lao động phi chính thức, ông Lê Quang Trung cho rằng, cần có sự đánh giá và khảo sát kỹ lưỡng. Theo đó, cần nắm rõ thực tế lao động có thu nhập như thế nào, khả năng đóng góp ra sao, nhu cầu và mong muốn là gì... Trên cơ sở đó, mới có thể thiết kế các gói chính sách phù hợp với thực tiễn, đảm bảo quyền lợi và tạo động lực để NLĐ tham gia. “Nếu triển khai tốt, chính sách không chỉ bảo vệ hàng chục triệu lao động, mà còn trở thành đòn bẩy giúp thị trường lao động hiện đại, minh bạch và dễ kiểm soát hơn” - ông Trung khẳng định.

Luật Việc làm 2025 (có hiệu lực từ 1/1/2026) có nhiều điểm mới liên quan đến chính sách BH thất nghiệp như mở rộng đối tượng tham gia, nới điều kiện hưởng… góp phần khẳng định tính nhân văn và khuyến khích NLĐ tham gia. Song, để chính sách được mở rộng và ngày càng hoàn thiện, cần xem xét đến các giải pháp phù hợp với thực tiễn. Chẳng hạn như, các trung tâm dịch vụ việc làm cần được xem là đơn vị sự nghiệp có đủ nguồn lực, quyền hạn để làm tốt cả 3 nhiệm vụ: Tư vấn - giới thiệu việc làm; cung cấp thông tin thị trường lao động; hỗ trợ đào tạo nghề cho lao động.

Đặc biệt, để NLĐ tiếp cận và hiểu rõ về vai trò của chính sách BH thất nghiệp, cần tăng cường truyền thông trên các nền tảng công nghệ số, thông qua KOL (người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội), các kênh truyền thông hiện đại… nhằm kịp thời chuyển tải thông tin đến từng nhóm đối tượng.

Nguyệt Hà