Khoảng cách Đông-Tây, Bắc-Nam: Nét đặc trưng trong “bản đồ” an sinh xã hội châu Âu

Mức lương hưu và an sinh xã hội tại châu Âu có sự chênh lệch lớn - khoảng cách này phản ánh sự khác biệt về sức mạnh tài chính, chi phí sinh hoạt và chính sách giữa các quốc gia.

Sự phân hóa về mức lương hưu rõ rệt nhất là giữa Đông Âu và Tây Âu. Các quốc gia Tây Âu và Bắc Âu thường có lương hưu và chế độ phúc lợi cao hơn nhiều so với phần còn lại của châu Âu. Trong khi đó, các quốc gia Nam Âu nhìn chung có mức lương hưu tốt hơn so với các quốc gia Đông Âu nhưng vẫn chưa thể sánh ngang Bắc Âu. Có mức lương hưu thấp nhất chủ yếu là các quốc gia nằm ở khu vực Balkan và Đông Âu, đặc biệt là các quốc gia ứng cử viên Liên minh châu Âu (EU) đang trong quá trình hội nhập.

Theo Báo cáo Tổng quan về Lương hưu năm 2023 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), ở nhiều quốc gia châu Âu, lương hưu và trợ cấp nhà nước chiếm tới 70-80% thu nhập của người cao tuổi. Dữ liệu của Eurostat năm 2022 cũng cho thấy, mức chi tiêu lương hưu trung bình tại EU là 16.138 euro/năm cho mỗi người thụ hưởng, tương đương khoảng 1.345 euro/tháng.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa các quốc gia là rất lớn. Nếu người cao tuổi ở Luxembourg nhận trung bình 31.385 euro/năm, thì tại Bulgaria, con số này chỉ là 3.611 euro/năm. Nếu tính thêm các quốc gia ngoài EU, mức chênh lệch còn rộng hơn: Iceland dẫn đầu với 35.959 euro/năm và Albania thấp nhất với 1.648 euro/năm.

Các quốc gia Bắc Âu như Na Uy, Đan Mạch, Thụy Điển và Phần Lan đều có mức chi tiêu lương hưu cao hơn đáng kể so với mức trung bình EU, củng cố vị thế dẫn đầu trong tốp các quốc gia có bảo trợ xã hội cao nhất. Trong khi đó, nhóm các quốc gia ứng cử viên EU như Thổ Nhĩ Kỳ, Bosnia và Herzegovina, Serbia và Albania xếp cuối bảng, phản ánh hệ thống an sinh xã hội còn nhiều hạn chế.

4 nền kinh tế lớn nhất EU, thường gọi là Big 4, đều có mức lương hưu trung bình cao hơn mức trung bình chung của EU. Trong số này, Italia dẫn đầu với mức lương hưu trung bình 19.589 euro/năm; tiếp theo, là Pháp với 18.855 euro/năm, Tây Ban Nha 18.100 euro/năm và Đức 17.926 euro/năm.

Lương hưu danh nghĩa cao nhưng chưa chắc người cao tuổi đã sống tốt. Bởi mức lương hưu danh nghĩa không phản ánh đầy đủ mức sống thực tế, nếu không tính đến sức mua. Khi điều chỉnh theo tiêu chuẩn sức mua (PPS), bất bình đẳng giữa các quốc gia giảm đi đáng kể. Tỷ lệ chênh lệch giữa quốc gia có mức lương hưu cao nhất và thấp nhất trong EU giảm từ 8,8 lần (danh nghĩa) xuống còn 3,5 lần (PPS).

Chẳng hạn, Thổ Nhĩ Kỳ mặc dù có mức lương hưu danh nghĩa thấp, song lại xếp cao hơn một số quốc gia EU khi tính theo PPS, với mức chi tiêu 8.128 PPS, nhờ chi phí sinh hoạt thấp hơn. Còn Slovakia ghi nhận mức thấp nhất trong EU theo PPS, chỉ 5.978 PPS, so với 21.162 PPS ở Áo – quốc gia có hệ thống lương hưu hào phóng hàng đầu châu lục.

Mặc dù vậy, sự chênh lệch vẫn còn sâu sắc. Người cao tuổi quốc gia Đông Âu và khu vực Balkan tiếp tục đối mặt với tình trạng lương hưu không đủ để duy trì mức sống tối thiểu sau khi nghỉ việc. Như vậy, Khoảng cách Đông–Tây, Bắc–Nam vẫn là nét đặc trưng trong “bản đồ” an sinh xã hội châu Âu.

Không chỉ có sự phân hóa giữa các quốc gia, lương hưu còn cho thấy rõ bất bình đẳng giới. Theo Báo cáo Lương hưu 2024 của Ủy ban châu Âu (EC), phụ nữ EU nhận lương hưu ít hơn nam giới tới 26,1% và 5,3% phụ nữ cao tuổi hoàn toàn không có lương hưu. Nguyên nhân là sự khác biệt về thu nhập; thời gian làm việc ngắn hơn do chăm sóc gia đình và tỷ lệ làm việc bán thời gian (part-time) cao hơn. Hệ quả là phụ nữ cao tuổi EU đối mặt nguy cơ nghèo đói cao hơn, trong bối cảnh lương hưu không theo kịp mức sống.

Báo cáo Lương hưu 2024 của EC cũng thông tin, tình trạng già hóa dân số càng khiến bài toán an sinh xã hội trở nên khó giải. Năm 2022, hơn 18,5 triệu người từ 65 tuổi trở lên ở EU (tương đương với hơn 1/5 tổng số người cao tuổi) rơi vào nguy cơ nghèo đói hoặc bị xã hội bỏ rơi. Trong tương lai, lương hưu được dự báo sẽ ngày càng chênh lệch với mặt bằng giá cả, khiến nhiều người về hưu không thể duy trì mức sống như khi còn đi làm.

Tùng Anh (Theo AsiaOne)