Nguy cơ khủng hoảng y tế toàn cầu sau quyết định giải thể USAid
Việc giải thể Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAid) và đình chỉ tài trợ cho các chương trình y tế công cộng toàn cầu đang khiến cho hiểm họa bùng phát các dịch bệnh thêm nghiêm trọng và làm cho nguy cơ khủng hoảng y tế toàn cầu gia tăng.
Vào tháng 8/2024, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tuyên bố mpox (đậu mùa khỉ) là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng khi số ca bệnh tăng nhanh tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) và lan sang các quốc gia lân cận ở châu Phi. USAid đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ kiểm soát mpox thông qua các chương trình tiêm chủng, xét nghiệm và giám sát y tế, với khoản tài trợ khẩn cấp trị giá 55 triệu USD. Tuy nhiên, sau khi cơ quan này bị giải thể, phần lớn khoản ngân sách này đã bị đóng băng khiến các khu vực phụ thuộc vào viện trợ rơi vào tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.
Ngoài mpox, USAid bị giải thể còn làm gián đoạn các hoạt động ngăn chặn và kiểm soát nhiều căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác như Ebola và Marburg. Theo giới chuyên gia, nếu không có biện pháp hỗ trợ kịp thời, nguy cơ dịch bệnh bùng phát và lan rộng ra nhiều quốc gia là điều khó tránh khỏi.
Một nhân viên USAid cho biết, trước đây khi xảy ra khủng hoảng, cơ quan này luôn là đơn vị được kỳ vọng có hành động kịp thời, nhưng hiện nay không còn ai đứng ra điều phối. Việc đóng băng viện trợ đồng nghĩa với việc nhiều tỉnh của DRC vốn phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn tài trợ này bị tước bỏ mọi nguồn lực để ngăn chặn virus.
Một loạt chuyên gia y tế công cộng tại Mỹ và quốc tế cũng lên tiếng bày tỏ lo ngại về tác động của việc chấm dứt USAid đối với hệ thống y tế toàn cầu. Một nhà nghiên cứu chuyên về bệnh truyền nhiễm tại Mỹ đánh giá quyết định này có thể làm tăng nguy cơ dịch mpox hay một đại dịch khác lan sang Mỹ, và người này quả quyết việc đóng cửa USAid là một sai lầm lớn, không chỉ ảnh hưởng đến các quốc gia nhận viện trợ mà còn đe dọa chính hệ thống y tế của chính nước Mỹ.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã ban hành hướng dẫn cho phép phân phối viện trợ nhân đạo khẩn cấp, bao gồm thực phẩm và thuốc men, thông qua một cơ chế miễn trừ. Tuy nhiên, đến nay chưa có quyết định chính thức nào về việc tiếp tục tài trợ cho chương trình phòng chống mpox tại DRC. Trong khi chính quyền Tổng thống Donald Trump khẳng định mục tiêu của họ là kiểm soát chi tiêu và ngăn chặn gian lận trong các chương trình viện trợ nước ngoài, nhiều chuyên gia y tế nhận định việc cắt giảm ngân sách một cách đột ngột mà không có sự đánh giá kỹ lưỡng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Một giáo sư tại Đại học Johns Hopkins cảnh báo, nếu không có sự giám sát chuyên môn, những cắt giảm này sẽ làm suy yếu nỗ lực kiểm soát dịch bệnh và khiến việc phân bổ vắc xin, xét nghiệm và các chương trình y tế trở nên thiếu hiệu quả.
USAid bị đóng cửa hiện vẫn đang là vấn đề gây tranh cãi tại tòa án liên bang Mỹ. Một thẩm phán đã ra phán quyết yêu cầu tạm thời dừng lệnh đóng băng viện trợ và cho chính phủ thời hạn 5 ngày để tuân thủ. Tuy nhiên, các nhân viên cứu trợ lo ngại, ngay cả khi viện trợ được khôi phục, quá trình triển khai lại các chương trình y tế cũng sẽ gặp nhiều trở ngại do thiếu nhân sự và cơ sở hạ tầng hỗ trợ.
Theo những người từng làm việc tại USAid, giai đoạn vừa qua là thời điểm căng thẳng và bất ổn nhất trong sự nghiệp của họ. Một số nhân viên bị buộc phải rời DRC, để lại tài sản cá nhân và vật nuôi, trong khi nhiều người khác rơi vào tình trạng mất việc làm do các văn phòng USAid tại Washington đóng cửa. Nhiều người cho biết họ cảm thấy căng thẳng và mất ngủ vì lo lắng cho các nhân viên và đối tác tại DRC nhưng không thể làm gì để hỗ trợ.
Việc Mỹ rút khỏi WHO và chấm dứt hoạt động của USAid được cho là sẽ làm suy yếu khả năng ứng phó với các mối đe dọa sức khỏe toàn cầu. Theo một vị giáo sư tại Đại học Columbia, khi từ bỏ vai trò lãnh đạo trong các chương trình y tế quốc tế, Mỹ không chỉ mất đi cơ hội tiếp cận thông tin quan trọng mà còn khiến hệ thống y tế của chính nước này gặp nhiều rủi ro hơn. Và việc cắt giảm các chương trình phòng chống dịch bệnh trong khi thế giới vẫn đang đối mặt với nguy cơ bùng phát dịch mới là một quyết định mang tính rủi ro cao, có thể gây hậu quả lâu dài đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu.
USAid vốn là một trong những tổ chức viện trợ nhân đạo lớn nhất thế giới. Năm 2023, USAid đã phân bổ 72 tỷ USD viện trợ trên toàn cầu nhằm hỗ trợ các chương trình trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe phụ nữ, nước sạch và chống tham nhũng. Ngoài ra, Mỹ cũng đã cung cấp 42% tổng số viện trợ nhân đạo được Liên Hợp Quốc giám sát trong năm 2024.
Ngọc Tuấn