Trong thời đại chuyển đổi số, khi mọi giao dịch, tương tác, xác thực đều diễn ra qua môi trường trực tuyến, “niềm tin số” trở thành nền tảng cốt lõi để xã hội số vận hành.

Thế nhưng, chính vào lúc niềm tin ấy cần được củng cố mạnh mẽ nhất, nó lại đang bị xói mòn từng ngày bởi những hành vi giả mạo thương hiệu, mạo danh cơ quan công quyền nhằm lợi dụng cho mục đích lừa đảo tinh vi.

Các thủ đoạn phổ biến gần đây

Các vụ lừa đảo qua mạng gần đây cho thấy một thực trạng đáng báo động: Tội phạm công nghệ cao đang lợi dụng uy tín của các tổ chức nhà nước như Bộ Tài chính, Công an, Ngân hàng để lừa đảo. Thủ đoạn không mới nhưng ngày càng tinh vi, lợi dụng tâm lý lo sợ, thiếu hiểu biết và lòng tin của người dân để chiếm đoạt tài sản.

Mạo danh và lừa đảo qua điện thoại: Kẻ gian giả danh cán bộ công an, viện kiểm sát để đe dọa nạn nhân "liên quan đến rửa tiền" và yêu cầu chuyển tiền "bảo lãnh" hoặc "hợp tác điều tra". Một cụ ông 63 tuổi đã mất 1,2 tỷ đồng, hai cô gái trẻ mất hơn 2,5 tỷ đồng chỉ trong thời gian ngắn.

Lừa đảo qua website/fanpage giả mạo: Các đối tượng tạo website, fanpage giả mạo Bộ Tài chính, ngân hàng, sử dụng con dấu và chữ ký giả để yêu cầu người dân chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân. Chúng còn tự nhận hỗ trợ "thu hồi tiền lừa đảo" để dụ dỗ thêm nạn nhân. Một sinh viên mất sạch học phí vì truy cập vào đường link "hoàn tiền ưu đãi" giả mạo.

Hệ lụy: Xói mòn niềm tin số

Tổn thất không chỉ dừng lại ở tiền bạc, hậu quả nghiêm trọng hơn là sự xói mòn niềm tin số. Khi thông tin giả mạo tràn lan, người dân dần mất niềm tin vào các nguồn tin chính thống, từ đó tạo ra rào cản cho quá trình chuyển đổi số quốc gia. Nỗi lo sợ bị lừa đảo khiến nhiều người e ngại giao dịch trực tuyến, cản trở sự phát triển của kinh tế số. Bên cạnh đó, việc mạo danh còn làm tổn hại nghiêm trọng uy tín của các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp, làm suy giảm mối quan hệ giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Người dân.

Chiến lược bảo vệ niềm tin số

Để đối phó hiệu quả, cần một chiến lược liên ngành, kết hợp cả pháp luật, công nghệ và truyền thông:

Tăng cường chế tài và thực thi pháp luật: Pháp luật Việt Nam đã có các quy định về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, làm giả tài liệu, nhưng cần mạnh tay hơn trong việc xử lý các hành vi chuẩn bị phạm tội (tạo lập website, fanpage giả) ngay từ khi chúng chưa gây ra hậu quả;

Chuẩn hóa kênh xác thực duy nhất: Đẩy mạnh việc sử dụng VNeID, chữ ký số và xác thực đa yếu tố. Các cơ quan nhà nước và ngân hàng cần thống nhất một kênh xác thực duy nhất để hạn chế tối đa các kẽ hở cho tội phạm giả mạo;

Cảnh báo và truyền thông chủ động: Các cơ quan chức năng cần thiết lập hệ thống cảnh báo lừa đảo tức thì qua các kênh chính thức như Zalo, SMS. Đồng thời, cần phát triển các công cụ giúp người dân dễ dàng kiểm tra độ tin cậy của liên kết, website;

Phối hợp liên ngành: Xây dựng hệ thống chia sẻ dữ liệu nghi vấn giữa các đơn vị có liên quan để xử lý sớm các đối tượng lừa đảo, ngăn chặn thiệt hại trước khi chúng xảy ra;

Giáo dục nhận thức số: Đây là giải pháp bền vững nhất. Phổ cập kiến thức về an toàn số, kỹ năng nhận diện lừa đảo, đặc biệt nhắm vào các nhóm dễ bị tổn thương như người cao tuổi và học sinh, để tạo ra nhận thức giúp người dân tự bảo vệ mình trên không gian mạng.

Trung tâm Công nghệ thông tin và Chuyển đổi số (BHXH Việt Nam)