Trong quá trình xây dựng Luật, BHXH Việt Nam đã tích cực tham mưu, đề xuất, qua đó góp phần khắc phục những bất cập, tồn tại của Luật BHXH năm 2014, tạo thuận lợi cho người lao động và Nhân dân khi tham gia, thụ hưởng các chế độ, chính sách. Đồng thời, BHXH Việt Nam đã có những đóng góp chung nhằm thể hiện sự thể hiện tinh thần cải cách, hướng đến mục tiêu xây dựng một hệ thống về chế độ chính sách BHXH bền vững và phát triển.

Ngày 29/6/2024, tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, Luật BHXH (sửa đổi) 2024 đã được thông qua, một số nội dung về chế độ chính sách BHXH có sự thay đổi căn bản so với Luật BHXH năm 2014 như: Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Bổ sung về trợ cấp hưu trí xã hội đối với công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hàng tháng hoặc đối tượng là công dân Việt Nam từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo do ngân sách nhà nước đảm bảo. Giảm dần thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm, tiến tới 10 năm theo lộ trình, tạo điều kiện cho người lao động tiếp cận quyền lợi hưu trí. Điều chỉnh chính sách BHXH một lần theo hướng hạn chế hưởng BHXH một lần, tăng quyền lợi tích lũy để khuyến khích tham gia dài hạn. Tăng quyền lợi đối với người tham gia BHXH tự nguyện. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực hiện chính sách BHXH nhằm đơn giản hóa thủ tục, tăng tính minh bạch và dễ tiếp cận cho người dân.

Khắc phục bất cập, tồn tại trong thực thi chính sách

Theo Ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), qua hơn 8 năm, Luật BHXH năm 2014 - có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2016 - đã đi vào cuộc sống, khẳng định tính đúng đắn của chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội theo nguyên tắc đóng - hưởng, đáp ứng nguyện vọng của đông đảo người lao động, bảo đảm an sinh xã hội và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện, bên cạnh những kết quả đã đạt được, Luật BHXH năm 2014 cũng bộc lộ những tồn tại, hạn chế, bất cập như: Diện bao phủ đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH trên thực tế còn thấp so với tiềm năng; tính tuân thủ pháp luật về BHXH còn chưa cao, tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH còn diễn ra; chính sách BHXH tự nguyện chưa thật sự hấp dẫn người dân tham gia; một số quy định không còn phù hợp với bối cảnh, điều kiện thực tiễn hiện nay...

Theo đó, nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế, bất cập nêu trên và để cụ thể hóa các quan điểm, định hướng đã được nêu tại các văn kiện, nghị quyết của Đảng, việc sửa đổi Luật BHXH năm 2014 là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Trên cơ sở phân tích số liệu quản lý người hưởng các chế độ BHXH đến việc đánh giá công tác giải quyết, quản lý, chi trả cho người thụ hưởng, kết hợp phân tích, tổng hợp thực tiễn triển khai trên toàn quốc, BHXH Việt Nam đã cung cấp những luận cứ khoa học và thực tiễn làm cơ sở đề xuất cho cơ quan chủ trì xây dựng dự thảo Luật BHXH sửa đổi, bổ sung Luật BHXH năm 2014.

Trong đó, BHXH Việt Nam đã xây dựng báo cáo tổng kết thi hành Luật BHXH giai đoạn 2016 - 2019, hoàn thiện báo cáo giám sát kết quả thực hiện chính sách BHXH, BH thất nghiệp giai đoạn 2016 - 2021 theo yêu cầu của Ủy ban Xã hội của Quốc hội (nay là Ủy ban Văn hóa - xã hội) và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội. Hoàn thiện 18 chuyên đề nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật BHXH; hoàn thiện đánh giá, tổng kết 22 nội dung BHXH Việt Nam được giao thực hiện trong Luật BHXH năm 2014 và 1 nghị quyết của Chính phủ (Nghị quyết số 93/2015/QH13 về việc thực hiện chính sách hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động).

Đồng thời, cung cấp các số liệu, dữ liệu phục vụ cơ quan chủ trì xây dựng các nội dung sửa đổi, đề xuất chính sách liên quan dự thảo Luật BHXH sửa đổi, cung cấp số liệu phục vụ đánh giá, dự báo tài chính Quỹ BHXH; cung cấp số liệu về tuổi nghỉ hưu bình quân, mức lương hưu bình quân (làm cơ sở xây dựng quy định tại Điều 72 Luật BHXH năm 2024) theo yêu cầu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội; các biểu số liệu theo yêu cầu của Ủy ban Xã hội của Quốc hội,...

Cùng với đó, BHXH Việt Nam đã triển khai xây dựng khoảng 20 văn bản của BHXH Việt Nam tham gia các dự thảo Hồ sơ Luật BHXH (sửa đổi) theo yêu cầu của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội; Bộ Tư pháp; Ủy ban Xã hội của Quốc hội. Tham gia và trực tiếp tham gia gần 60 hội nghị, hội thảo, tọa đàm, các cuộc họp kỹ thuật; các cuộc họp Ban Soạn thảo, Tổ Biên tập, các đoàn khảo sát để lấy ý kiến hoàn thiện dự thảo Luật; liên tục tham gia gần 200 cuộc họp rà soát, chỉnh lý dự thảo Luật BHXH (sửa đổi)…

Đóng góp tạo thuận lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách

Ban Thực hiện chính sách BHXH cho biết, về cơ bản các ý kiến tham gia của BHXH Việt Nam đã được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu, góp phần khắc phục những bất cập, tồn tại của Luật BHXH năm 2014, tạo thuận lợi cho người lao động và Nhân dân khi tham gia, thụ hưởng các chế độ, chính sách BHXH.

Thứ nhất, Luật BHXH 2024 đã mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH bằng việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với Chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước; Người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật... không hưởng tiền lương.

Đồng thời, BHXH Việt Nam đề xuất quy định “mở” tại Luật BHXH năm 2024 để giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc tham gia BHXH bắt buộc đối với đối tượng khác mà có việc làm, thu nhập ổn định, thường xuyên trên cơ sở đề xuất của Chính phủ phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội từng thời kỳ. Quy định này tạo điều kiện cho việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm đối tượng khác phù hợp với sự thay đổi của quan hệ lao động, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, đời sống của người lao động trong tương lai.

Thứ hai, Luật BHXH 2024 đã tăng cường tính tuân thủ pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động bằng việc dành riêng 1 chương để quy định quản lý thu, đóng BHXH; làm rõ nội hàm và việc xử lý hành vi chậm đóng và hành vi trốn đóng BHXH. Bổ sung quy định trách nhiệm của cơ quan BHXH và các cơ quan có liên quan trong việc xác định và theo dõi đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, đôn đốc thực hiện trách nhiệm đóng BHXH bắt buộc. Quy định trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc chỉ đạo, tổ chức thực hiện chính sách BHXH, phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và chậm đóng BHXH bắt buộc, trốn đóng BHXH bắt buộc trong phạm vi địa phương.

Thứ ba, đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định của các chế độ BHXH phù hợp hơn với thực tiễn, đảm bảo tốt hơn quyền lợi của người lao động, như: Bổ sung quy định về hưởng chế độ ốm đau đối với trường hợp nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau không trọn ngày; Người lao động được quỹ BHXH đóng BHYT trong thời gian nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng; Sửa đổi quy định thời gian hưởng chế độ ốm đau đối với người lao động nghỉ việc do mắc bệnh thuộc danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày; Sửa đổi quy định về điều kiện về tuổi của thân nhân hưởng trợ cấp tuất hàng tháng thống nhất, phù hợp với tuổi nghỉ hưu của Bộ luật Lao động năm 2019.

Cùng với đó, bổ sung quy định về quản lý người hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng, đặc biệt đối với người hưởng qua tài khoản cá nhân, người hưởng qua ủy quyền như bổ sung về thời hạn ủy quyền, xác minh thông tin người hưởng, tạm dừng hưởng đối với trường hợp chưa xác minh được thông tin,... Sửa đổi quy định về quyền lựa chọn hưởng trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần theo hướng tôn trọng quyền lựa chọn của thân nhân của người lao động.

Thứ tư, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người tham gia và thụ hưởng quyền lợi BHXH thông qua việc bổ sung quy định giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH; điều chỉnh, cắt giảm, đơn giản hóa hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH; bổ sung quy định về đánh giá sự hài lòng của người dân đối với việc tổ chức thực hiện chính sách, chế độ BHXH.

Đề xuất bổ sung quyền từ chối hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH cho người hưởng nhằm tháo gỡ một số vướng mắc hiện hành (trường hợp thân nhân đang hưởng trợ cấp tuất hàng tháng đồng thời là người khuyết tật mức độ nặng nay đề nghị thôi hưởng trợ cấp tuất hàng tháng để hưởng trợ cấp người khuyết tật với quyền lợi cao hơn), đồng thời người hưởng có thêm lựa chọn quyền hưởng an sinh xã hội của mình.

Thứ năm, trên cơ sở thể chế hóa Nghị quyết số 28/NQ-TW về cải cách chính sách BHXH, BHXH Việt Nam thống nhất với chủ trương bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội tại Luật BHXH năm 2024 để hình thành hệ thống BHXH đa tầng. Trợ cấp hưu trí xã hội theo quy định của Luật BHXH năm 2024 là loại hình BHXH do ngân sách nhà nước bảo đảm, được xây dựng trên cơ sở kế thừa và phát triển một phần từ quy định về trợ cấp xã hội hàng tháng đối với người cao tuổi; bổ sung trợ cấp thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện từ nguồn ngân sách Nhà nước; gia tăng cơ hội hưởng lương hưu của người tham gia BHXH thông qua việc giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm; Quy định cụ thể về “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”…

Ngay sau khi Nghị quyết số 142/2024/QH15 của Quốc hội về Nghị quyết kỳ họp thứ 7, Quốc hội Khóa XV; Quyết định số 717/QĐ-TTg ngày 27/7/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục và phân công các cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản quy định chi tiết thi hành các luật, nghị quyết được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp 7; Quyết định số 1370/QĐTTg ngày 12/11/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật BHXH và Nghị quyết số 142/2024/QH15 của Quốc hội, BHXH Việt Nam đã chủ động xây dựng, hoàn thiện kế hoạch để triển khai thi hành Luật BHXH năm 2024 trong toàn hệ thống BHXH Việt Nam. Kế hoạch xác định cụ thể nội dung công việc, thời hạn, tiến độ hoàn thành và trách nhiệm của các đơn vị thuộc BHXH Việt Nam, BHXH các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; nhằm đảm bảo thực hiện kịp thời, đồng bộ, thống nhất, hiệu lực, hiệu quả các nội dung được giao.

Hà Thuỷ