Chuỗi hoạt động nhân dịp Tết Đoan Ngọ và Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6 đang diễn ra tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Hà Nội, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lễ tết truyền thống của dân tộc.

Theo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội, Tết Đoan Ngọ từng được các vương triều tổ chức trang trọng với những nghi lễ cung đình đặc sắc. Sử sách chép rằng, dưới triều Lê Trung Hưng, Tết Đoan Ngọ là dịp để nhà vua và hoàng tộc dâng lễ vật lên tổ tiên và các bậc sinh thành.

Với nghi thức thường triều, tại điện Cần Chánh, các hoàng thân cùng quan văn võ từ bậc tứ, ngũ phẩm đều được tham dự. Nhà vua ngự trên ngai rồng, các bề tôi chúc tụng rộn ràng.

Hàng năm, cứ đến ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, từ chốn cung đình hoa lệ cho đến những miền quê mộc mạc đều hân hoan đón Tết Đoan Ngọ. Tết Đoan Ngọ trong cung đình và ngoài dân gian tuy có những lễ nghi, phong tục khác nhau, nhưng đều là dịp con cháu tìm về cội nguồn, tưởng nhớ công đức tổ tông.

Trong văn hóa lễ tết cổ truyền của cha ông ta, từ lâu đã lưu truyền câu ca dao: “Tháng Tư đong đậu nấu chè - Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng Năm”. Tết Đoan Ngọ có nhiều tên gọi khác nhau như Đoan Dương, Đoan Ngũ hay “Tết giữa năm”, nhưng phổ biến nhất là Tết “giết sâu bọ”.

Đặc biệt, nhằm đề cao tinh thần trung nghĩa và chăm lo đời sống Nhân dân, nhà vua thường làm thơ đề lên quạt để khuyên răn. Vào dịp này, ngoài yến tiệc, nhà vua còn ban quạt - vật dụng thiết yếu trong tiết trời oi ả - cho các quan thần.

Một góc trưng bày "Tết Đoan Ngọ xưa và nay"

Trong dân gian, Tết Đoan Ngọ mang nhiều phong tục độc đáo như: dâng cúng sản vật mùa hạ lên tổ tiên, dùng thức ăn để “diệt sâu bọ” trong cơ thể, hái thảo mộc làm trà thuốc, đeo bùa ngũ sắc, nhuộm móng tay móng chân bằng lá móng, mặc áo dấu, bôi rượu hùng hoàng cho trẻ, treo con giáp từ ngải cứu, khảo cây... Đây đều là những kinh nghiệm dân gian liên quan chặt chẽ đến nông nghiệp và thời tiết.

Nhằm lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội sẽ tổ chức chuỗi hoạt động nhân dịp Tết Đoan Ngọ và Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6.

Theo đó, trưng bày “Tết Đoan Ngọ xưa và nay” gồm 2 chủ đề chính: Tết Đoan Ngọ dân gian truyền thống và Tết Đoan Ngọ trong cung đình thời Lê Trung Hưng.

Không gian Tết Đoan Ngọ dân gian truyền thống (tại khu trưng bày 19C Hoàng thành Thăng Long) tái hiện các phong tục đặc sắc như: thờ cúng tổ tiên, dâng cúng sản vật mùa hạ, “diệt sâu bọ” bằng rượu nếp, trứng luộc, bánh ú tro, chè kê... Người lớn uống rượu hùng hoàng hoặc nước xương bồ để tiêu độc; trẻ nhỏ được đeo bùa ngũ sắc, buộc chỉ ở cổ tay để trừ tà.

Điểm nhấn là hình tượng con giáp linh vật rắn - năm Ất Tỵ - được kết từ lá cây thân thuộc. Đây là tác phẩm nghệ thuật độc đáo, trở thành điểm check-in ấn tượng cho du khách.

Không gian cung đình thời Lê Trung Hưng (tại nhà N14 - Khu di sản Hoàng thành Thăng Long) tái hiện các nghi lễ cung đình như: lễ cúng tổ tiên, lễ thiết triều, lễ ban quạt, lễ ban yến… Thông qua tranh vẽ, mô hình và hiện vật phỏng dựng, du khách sẽ được khám phá văn hóa cung đình xưa.

Đặc biệt, BTC trưng bày mô hình chiếc quạt lớn với bài thơ đề lên quạt của vua Lê Hiến Tông (1498 - 1504) trong dịp Tết Đoan Ngọ, thể hiện tâm tư, trăn trở của nhà vua về việc trị quốc an dân.

Không gian lễ ban quạt được phỏng dựng với mô hình quan Tư lễ ban quạt cho các quan trong triều. Ngoài ra, Trung tâm phối hợp giới thiệu quy trình, dụng cụ làm quạt và bộ sưu tập của nghệ nhân Lân Tuyết, gồm 2 dòng quạt: Quạt truyền thống (giấy dó châm kim, the hoa văn chạm trổ tinh tế) và quạt nghệ thuật (vẽ tứ thời, thư pháp, tích truyện như Thánh Gióng, Múa rồng, Tố nữ…).

Hoạt động trưng bày góp phần làm sống lại không gian văn hóa phi vật thể cung đình, giúp du khách hình dung rõ nét đời sống sinh hoạt nơi hoàng cung.

Bên cạnh đó, Trung tâm phối hợp với các nghệ nhân tổ chức hoạt động trình diễn và giao lưu: Thư pháp trên quạt; kết lá tạo hình diễn ra vào ngày 31/5 và 1/6. Đây là dịp để các nghệ nhân chia sẻ tri thức thú vị, mang đến trải nghiệm độc đáo cho du khách và các em học sinh, sinh viên.

Minh Anh