Mức đóng BH thất nghiệp hiện chưa phản ánh đúng thu nhập của NLĐ nên số tiền hưởng BH thất nghiệp còn chưa cao. Do đó, cần tiến tới đóng BH thất nghiệp theo thu nhập, tăng mức hưởng trợ cấp thất nghiệp để NLĐ khi mất việc có khoản tiền đủ trang trải cuộc sống...

Tăng cơ hội thụ hưởng cho nhiều lao động

Theo ông Trần Tuấn Tú- Trưởng phòng BH thất nghiệp (Cục Việc làm- Bộ Nội vụ), để đảm bảo quyền lợi thụ hưởng BH thất nghiệp của NLĐ, Dự thảo Luật Việc làm đang được sửa đổi theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH, trong đó có BH thất nghiệp. Theo đó, về chỉ tiêu mở rộng diện bao phủ BH thất nghiệp, Nghị quyết số 28 đặt mục tiêu đến cuối năm 2024, số người tham gia BH thất nghiệp đạt trên 16 triệu người, tương đương gần 32% lực lượng lao động trong độ tuổi. Mục tiêu đến năm 2025 là 35% và đến năm 2030 là 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BH thất nghiệp.

Như vậy, việc mở rộng người tham gia BH thất nghiệp được thực hiện trên cơ sở rà soát các nhóm lao động tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của Luật BHXH năm 2014 (hiện đang thực hiện) và Luật BHXH năm 2024 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025). “Việc mở rộng đối tượng này vẫn tuân thủ nguyên tắc của BH thất nghiệp là một chính sách ngắn hạn, chia sẻ rủi ro dựa trên cơ sở tiền lương đóng góp. Tuy nhiên, nếu triển khai BH thất nghiệp theo hình thức tự nguyện, mà không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, rất dễ dẫn đến nguy cơ trục lợi quỹ”- ông Tú nhấn mạnh.

Dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) dự kiến được Quốc hội thông qua ngày 11/6 đang đề nghị bổ sung một số nhóm đối tượng vào diện tham gia BH thất nghiệp bắt buộc, bao gồm người làm việc theo hợp đồng lao động ngắn hạn (từ 1 tháng trở lên) hoặc người làm việc không trọn thời gian, nhưng có thu nhập ổn định. Đồng thời, Dự thảo Luật cũng đề xuất giao thẩm quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định việc mở rộng thêm các đối tượng tham gia BH thất nghiệp trên cơ sở đề xuất của Chính phủ, sau khi Chính phủ đánh giá được khả năng quản lý tình trạng việc làm, và thu nhập của các nhóm đối tượng này. “Việc sửa đổi, bổ sung chính sách BH thất nghiệp lần này được thực hiện đồng bộ với các nội dung cải cách chính sách về thị trường lao động, cũng như việc xây dựng và phát triển thị trường lao động ở cả cấp Trung ương và địa phương”, ông Tú chia sẻ thêm.

Tiến tới đóng BH thất nghiệp theo thu nhập

Chính sách BH thất nghiệp được thực hiện từ năm 2009 và hết năm 2024, cả nước có 16,093 triệu người tham gia BH thất nghiệp, đạt khoảng 34,18% dân số trong độ tuổi lao động. Nếu như năm 2010 (năm đầu tiên chi trả trợ cấp thất nghiệp- TCTN), số lao động được hưởng TCTN khoảng 150.000 người thì đến năm 2024, số hưởng chế độ đã tăng hơn 6 lần (hơn 923.000 người). Từ năm 2010 đến hết năm 2024, tổng số người được chi trả TCTN đạt gần 10,7 triệu người, trung bình hơn 700.000 người/năm.

Thực tế cho thấy, BH thất nghiệp đã trở thành chính sách rất quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội của nước ta. Trong số các chế độ của BH thất nghiệp, TCTN được đánh giá cao hơn cả về tính thiết thực khi giúp NLĐ thất nghiệp có nguồn thu nhập hằng tháng để duy trì cuộc sống trước khi tìm việc mới. Tuy nhiên, TCTN đang có hạn chế lớn, đó là mức hưởng thấp, chưa đủ bù đắp cho thu nhập của NLĐ khi họ nghỉ việc. Chính vì vậy, tại phiên thảo luận về dự thảo Luật Việc làm, một số đại biểu quốc hội đề nghị tăng mức hưởng TCTN từ 60% hiện nay lên 65- 70% để NLĐ có tiền trợ cấp đảm bảo cuộc sống trong thời gian đi tìm công việc mới. Cũng có ý kiến chuyên gia cho rằng, để tăng tiền hưởng trợ cấp thất nghiệp thì tăng mức hưởng BH thất nghiệp và đóng theo thu nhập thực tế.

Liên quan đến vấn đề này, ông Trần Tuấn Tú cho hay, quỹ BH thất nghiệp trên cơ sở đóng và chi cho người đóng, cân đối trong quỹ. Chúng ta tiến tới đóng BH thất nghiệp theo thu nhập nhưng hiện tại đóng theo lương tối thiểu (gồm cả phụ cấp), mức bình quân còn thấp. Bình quân nền đóng là 6 triệu đồng, chưa đóng được trên thu nhập thực sự mà hỗ trợ 60% thì tỷ lệ không thấp nhưng mức hưởng thấp. Do đó, dự thảo Luật Việc làm (sửa đổi) tính toán trên cơ sở thực chất chính sách, cân đối thu chi, phương án tài chính, nếu không tính kỹ thì sẽ thâm hụt. Nếu tăng chế độ, tăng mức hưởng thì tăng mức đóng; nhưng nếu muốn tăng mức hưởng lại không tăng mức đóng thì không khả thi.

Theo đánh giá của các chuyên gia an sinh, vấn đề quan trọng là phải quản lý được thu nhập thực của từng NLĐ và lấy đó làm căn cứ để đóng BHXH, BHYT và BH thất nghiệp. Cụ thể, theo quy định của Luật BHXH năm 2024, có hiệu lực thi hành từ 1/7/2025: NLĐ thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định thì tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là tiền lương tháng theo chức vụ, chức danh, ngạch, bậc, cấp bậc quân hàm và các khoản phụ cấp chức vụ, phụ cấp thâm niên vượt khung, phụ cấp thâm niên nghề, hệ số chênh lệch bảo lưu lương (nếu có). NLĐ thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc là tiền lương tháng, bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trả thường xuyên, ổn định trong mỗi kỳ trả lương.

Việc tuân thủ đóng đúng, đóng đủ theo mức lương và các khoản phụ cấp theo quy định, một mặt đảm bảo các quyền lợi của NLĐ khi hưởng trợ cấp, tương ứng với mức lương thực lĩnh thì khi nhận trợ cấp sẽ không bị hẫng hụt. Mặt khác, việc quản lý chặt chẽ thu nhập của từng NLĐ mới đảm bảo các chính sách BHXH, BHYT, BH thất nghiệp thực sự trở thành công cụ đắc lực của nhà nước trong việc điều tiết thu nhập của NLĐ trong nền kinh tế thị trường.

Nguyệt Hà