Đường đến lương hưu: Gần hay xa?

Lương hưu là cách gọi khác của chế độ hưu trí trong chính sách bảo hiểm xã hội, giúp người lao động đảm bảo khi về già có chi phí chi trả cho những nhu cầu sống cơ bản và chăm sóc sức khoẻ, góp phần vượt qua khó khăn, ốm đau, dịch bệnh. Vậy con đường đến với lương hưu gần hay xa?

Bài 1: Không khó để có lương hưu

Luật Bảo hiểm xã hội 2024 đang thu hút rất nhiều người quan tâm và sẽ có hiệu lực vào 1/7/2025, trong đó người dân và người lao động đặc biệt quan tâm đến những điểm mới về chế độ hưu trí như, cách thức đóng, mức hưởng và quyền lợi hưởng…

Rút ngắn thời gian đóng

Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) 2024, người lao động (NLĐ) làm việc trong điều kiện bình thường hưởng lương hưu khi đáp ứng hai điều kiện: Đóng BHXH từ đủ 15 năm trở lên và đủ tuổi về hưu.

Theo đó, từ năm 2021, mỗi năm tăng thêm 3 tháng với nam và 4 tháng với nữ cho tới khi nam đủ 62 tuổi, nữ đủ 60 tuổi. Đến năm 2025, tuổi nghỉ hưu của nam là 61 tuổi 3 tháng. Với nữ là 56 tuổi 8 tháng.

Đối với lao động nữ, lương hưu bằng 45% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, tương ứng 15 năm đóng, sau đó mỗi năm đóng thêm sẽ cộng thêm 2%, mức tối đa bằng 75%.

Đối với lao động nam, lương hưu bằng 45% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, tương ứng 20 năm đóng, sau đó mỗi năm đóng thêm sẽ cộng thêm 2%, mức tối đa bằng 75%.

Nhiều người hưởng lương hưu đang băn khoăn khi không may qua đời, thân nhân được hưởng tử tuất ra sao?

Theo ông Trần Dũng Hà- Phó giám đốc BHXH khu vực XXVII, người hưởng lương hưu không may qua đời thì thân nhân sẽ được hưởng tử tuất. Đó là trợ cấp mai táng phí bằng 10 lần mức lương cơ sở tại tháng mà người hưởng lương hưu tử vong (hiện là 2,34 triệu đồng/tháng), trợ cấp một lần/tuất hằng tháng (bằng 50% hoặc 70% lương cơ sở/mức tham chiếu).

Bên cạnh đó có nhiều trường hợp NLĐ đã đủ điều kiện để hưởng lương hưu vẫn được phép lựa chọn hưởng BHXH một lần. Những trường hợp này được quy định tại khoản 6, điều 70 Luật BHXH năm 2024.

Tại Điều 67 Luật BHXH năm 2024 quy định, lương hưu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng phù hợp với khả năng của ngân sách Nhà nước và quỹ BHXH.

Có 2 điều kiện cần để điều chỉnh tăng lương hưu từ ngày 1/7, đó là: Điều chỉnh mức tăng lương hưu thỏa đáng đối với đối tượng có mức lương hưu thấp và đối tượng nghỉ hưu trước năm 1995 nhằm bảo đảm thu hẹp khoảng cách chênh lệch lương hưu giữa người nghỉ hưu ở các thời kỳ. Chính phủ quy định thời điểm, đối tượng, mức điều chỉnh lương hưu quy định tại điều này.

Lao động tự do cũng có lương hưu

Theo đó, người đóng BHXH tự nguyện được lãnh lương hưu khi đủ tuổi nghỉ hưu và đóng 15 năm trở lên. Người đóng còn được cấp thẻ BHYT miễn phí, hưởng chế độ tử tuất, chế độ thai sản…

Từ 1/7/2025, mức đóng BHXH tự nguyện bằng 22% mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện vào quỹ hưu trí và tử tuất. Người tham gia lựa chọn đóng hằng tháng, 3 tháng/lần, 6 tháng/lần, 12 tháng/lần hoặc đóng một lần cho nhiều năm còn thiếu để hưởng lương hưu.

Ông Trần Dũng Hà- Phó giám đốc BHXH khu vực XXVII cho biết, hiện nay mức đóng BHXH tự nguyện thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn, tức 22% x 1,5 triệu đồng = 330.000 đồng/tháng. 

Mức đóng BHXH tự nguyện cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở, tức 22% x 20 x 2,34 triệu đồng = 10,296 triệu đồng/tháng. Mức hỗ trợ đóng tự nguyện tính theo chuẩn nghèo khu vực nông thôn, tối đa 10 năm.

Người tham gia BHXH tự nguyện được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hàng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn; bằng 30% đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ nghèo; bằng 25% đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ cận nghèo; bằng 10% đối với các đối tượng khác.

Cụ thể, hộ nghèo là 1,5 triệu đồng x 22% x 30% = 99.000 đồng/tháng; Hộ cận nghèo là 1,5 triệu đồng x 22% x 25% = 82.500 đồng/tháng. Người tham gia khác là 1,5 triệu đồng x 22% x 10% = 33.000 đồng/tháng.

Luật mới bổ sung quyền lợi hấp dẫn cho người tham gia tự nguyện. Cụ thể, người BHXH tự nguyện nhận trợ cấp thai sản 2 triệu đồng/con sinh ra và thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung hoặc thai chết trong khi chuyển dạ. 

Điều kiện là đóng BHXH đủ 6 tháng trở lên trong 12 tháng trước khi sinh con. Về lâu dài, Nhà nước sẽ xây dựng hệ thống BHXH đa tầng bao gồm trợ cấp hưu trí xã hội, BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện và bảo hiểm hưu trí bổ sung. Chính sách hỗ trợ tín dụng cho NLĐ có thời gian đóng BHXH bị mất việc làm, hỗ trợ đóng BHXH tự nguyện...

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 71 Luật BHXH năm 2014: Người vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng BHXH tự nguyện, nếu có từ đủ 20 năm đóng BHXH bắt buộc trở lên thì điều kiện, mức hưởng lương hưu thực hiện theo chính sách BHXH bắt buộc (được hưởng lương hưu khi suy giảm khả năng lao động).

Vì sao không nên nhận BHXH một lần?

NLĐ không còn trong hệ thống BHXH được Nhà nước bảo hộ, mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng- nguồn thu nhập ổn định, hữu ích khi về già. Người tham gia BHXH khi đã hưởng lương hưu thì mức lương hưu sẽ được điều chỉnh định kỳ theo chỉ số giá tiêu dùng và mức tăng trưởng kinh tế.

NLĐ mất đi cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí trong suốt thời gian hưởng lương hưu để hưởng các quyền lợi về khám chữa bệnh BHYT, chăm sóc sức khỏe khi tuổi già, độ tuổi dễ gặp bất trắc về sức khỏe nhất của mỗi người.

Thân nhân của NLĐ không được hưởng chế độ tử tuất khi không may NLĐ qua đời. Bởi nếu người đang hưởng lương hưu không may qua đời thì người lo mai táng sẽ được nhận một lần trợ cấp mai táng bằng 10 lần mức lương cơ sở tại tháng người hưởng lương hưu qua đời và thân nhân được hưởng trợ cấp tử tuất hằng tháng hoặc một lần.

Số tiền NLĐ nhận BHXH một lần thiệt hơn so với số tiền đã đóng vào quỹ BHXH. Theo quy định hiện hành, tổng mức đóng BHXH vào quỹ hưu trí, tử tuất là 22% mức tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH của NLĐ. Trong đó, NLĐ đóng 8% và người sử dụng lao động đóng 14%, tổng mức đóng vào quỹ BHXH hằng năm bằng 2,64 tháng lương. 

Nếu NLĐ hưởng BHXH một lần thì mức hưởng mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 1,5 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng trước năm 2014 và bằng 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH cho những năm đóng từ năm 2014 trở đi. 

Như vậy, nếu lĩnh BHXH một lần, NLĐ sẽ mất đi khoảng 1,14 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH trước năm 2014 và khoảng 0,64 tháng lương đối với mỗi năm đóng BHXH sau năm 2014.

Khi không rút BHXH một lần, khoản tiền đóng vào quỹ BHXH là "của để dành" quý giá của NLĐ, nó không mất đi mà ngược lại vẫn được cơ quan BHXH quản lý và đầu tư tăng trưởng.

Lê Văn