Từ 1/7, với quy định mới của Luật BHXH 2024, những việc làm có trả công, tiền lương dù "núp bóng" dưới hình thức hợp đồng dịch vụ, khoán việc hay cộng tác viên...đều thuộc diện tham gia BHXH. Quy định này kỳ vọng sẽ giúp bảo vệ tốt hơn quyền lợi về BHXH cho người lao động (NLĐ).

NLĐ làm việc tại công trình xây dựng thường được ký hợp đồng khoán việc

Điểm a, Khoản 1, Điều 2 của Luật BHXH số 41/2024/QH15 quy định NLĐ là công dân Việt Nam thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc bao gồm: “Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên, kể cả trường hợp NLĐ và người sử dụng lao động thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên”.

Theo các chuyên gia lao động, quy định mới đáng chú ý này của Luật BHXH 2024 đã xác định khá rõ bản chất mối quan hệ, là căn cứ tham gia BHXH - dù người sử dụng lao động (NSDLĐ) và NLĐ có thỏa thuận dưới các tên gọi khác nhau.

Thực tế lâu nay, cơ quan BHXH các địa phương trong quá trình rà soát, đối chiếu thường gặp rất nhiều khó khăn về căn cứ nhằm khẳng định nghĩa vụ tham gia BHXH của NLĐ tại DN. Bởi lẽ, các DN thường không giao kết với NLĐ bằng tên gọi HĐLĐ mà “lách” dưới nhiều dạng khác nhau. Đó có thể là hợp đồng dịch vụ, hợp đồng khoán việc, hợp đồng cộng tác viên… Khi làm việc với cơ quan BHXH, các DN thường đưa ra những bản hợp đồng ngắn hạn kiểu này; cộng với vô số lý do như chỉ thuê lao động thời vụ, theo mùa vụ, theo từng gói thầu của công trình, làm việc không đủ 14 ngày công và cho rằng không thuộc diện phải tham gia BHXH cho NLĐ. Các loại hợp đồng trên theo Luật BHXH 2014 không nằm trong quy định phải tham gia BHXH bắt buộc.

Tình trạng này khiến cơ quan BHXH dù biết rõ quyền lợi của NLĐ bị thiệt thòi nhưng không thể buộc DN thực hiện. Bởi, đơn vị đưa ra căn cứ phù hợp; còn NLĐ do là bên yếu thế, vì cần công việc, thu nhập phải chấp nhận ký kết.

Trên thực tế, qua báo cáo kiểm tra của cơ quan BHXH cho thấy, tình trạng né tránh nghĩa vụ tham gia BHXH cho NLĐ bằng cách ký hợp đồng ngắn hạn này thường rơi vào các công ty xây dựng, môi giới BĐS, các DN nhỏ. Đặc biệt, đối với các công ty xe công nghệ việc bảo vệ quyền lợi BHXH cho NLĐ lâu nay gần như “bất khả thi”.

Tuy nhiên, với Luật BHXH 2024 các bất cập này đã phần nào được khắc phục. Việc các DN sử dụng tiêu đề hợp đồng khác nhau như trước đã không còn quan trọng nữa. Bởi, Luật đã nêu rõ “kể cả trường hợp NLĐ và NLĐ thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên”. Với tiêu chí này, chỉ cần cơ quan BHXH xác định các yếu tố về việc làm có trả công, tiền lương, sự quản lý, giám sát thì DN có nghĩa vụ phải tham gia BHXH cho NLĐ.

Theo quy định mới của Luật tài xế xe ôm công nghệ có cơ hội được tham gia BHXH

Bên cạnh đó, quy định mới này của Luật BHXH 2024 cũng đã xác định gần như chính xác bản chất về các nhóm DN xe công nghệ. Bởi, trên thực tế các DN này đều có hành vi sử dụng NLĐ về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên. Những nội dung thể hiện rất rõ bản chất quan hệ lao động. Các căn cứ này là cơ sở để thời gian tới cơ quan BHXH và ngành chức năng vào cuộc nhằm đảm bảo quyền lợi cho NLĐ là các tài xế xe công nghệ.

Quy định mới của Luật BHXH 2024 được đánh giá không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của thêm nhiều nhóm NLĐ khi được tham gia BHXH, mà đồng thời còn là cơ sở để các DN hoạt động sản xuất ổn định hơn. Bởi, khi DN nhận thức rõ trách nhiệm sẽ thực hiện đúng quy định pháp luật về BHXH. Với NLĐ, tiêu chí được tham gia BHXH chính là một trong những cơ sở để gắn bó lâu dài với DN.

Phạm Thọ