NXB Kim Đồng vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách đặc biệt “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và Thơ”, một art book nghệ thuật, gồm những kí họa, tranh màu nước, thơ và thư từ của các họa sĩ - chiến sĩ được sáng tác ngay giữa chiến trường trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Cuốn sách do Sherry Buchanan cùng Nam Anandaroopa Nguyen biên soạn, dịch giả Phan Thanh Hảo chuyển ngữ tiếng Việt.

Giữa bom đạn khốc liệt, dưới hầm, trong khu lán trại, các lớp học mỹ thuật của Trung ương Cục miền Nam giữa rừng già Cà Mau, Tây Ninh, Đồng Tháp Mười... được mở ra. Các họa sĩ chiến trường có mặt trong đoàn quân chiến sĩ văn hóa chi viện chiến trường miền Nam từ những ngày đầu. Đó là Huỳnh Phương Đông, Lê Lam, Nguyễn Văn Trừ, Nguyễn Thanh Châu… Từ Hà Nội, họ vượt Trường Sơn vào Nam theo đường mòn Hồ Chí Minh, họa sĩ Huỳnh Phương Đông chia sẻ: “Là người họa sĩ, tôi ra trận để ghi lại nỗi đau thương mà chiến tranh gây ra. Tranh của tôi ghi lại lịch sử bằng hội họa.”.

Sáng tác trong chiến tranh, dưới làn mưa bom bão đạn, trong căn hầm tối, khi xe tăng địch chỉ cách vài mét, mỗi tác phẩm nghệ thuật còn là một hồ sơ lịch sử bằng hình ảnh. Nhưng không chỉ vậy, các họa sĩ đã ghi lại chân thực hình ảnh đời sống chiến sĩ, hậu phương và phong cảnh chiến trường miền Nam từ Tây Ninh, Bến Tre đến Cà Mau trong giai đoạn 1964 - 1975.

Những hình ảnh chiến sĩ, em nhỏ, người mẹ, cảnh rừng núi, địa đạo, thôn xóm đậm chất trữ tình hiện ra giữa lửa đạn, thể hiện tình yêu quê hương, lòng dũng cảm và khát vọng hòa bình. Giữa chiến tranh, họ vẫn “vững tin vào cái đẹp và cuộc sống” như lời họa sĩ Phạm Thanh Tâm.

Họ ghi lại những khoảnh khắc sống động, chan chứa yêu thương, và đầy niềm tin vào con người. Các họa sĩ say mê vẽ chân dung từ em bé giao liên, người chiến sĩ đến các du kích quân địa phương để tạc khuôn mặt của những người con Việt Nam anh hùng trong chiến đấu.

Cuốn sách còn giới thiệu thơ của Nguyễn Duy và Lê Anh Xuân, tiêu biểu cho văn học kháng chiến, như bài “Dáng đứng Việt Nam” ca ngợi sự hi sinh của người lính Giải phóng quân. Các bài thơ được đan xen giữa những kí sự, nhật kí, thư từ đầy cảm động gửi về từ chiến trường.

Biết đến mỹ thuật kháng chiến Việt Nam qua tranh “Thiếu nữ, súng và hoa” của Trần Trung Tín, rồi tình cờ chiêm ngưỡng bức tranh “Qua sông Ba Thắc”, nhà báo - giám tuyển người Mỹ Sherry Buchanan đã xúc động đến mức quyết định thực hiện hành trình tìm hiểu, sưu tầm và giới thiệu đến thế giới những tác phẩm nghệ thuật chiến tranh Việt Nam. “Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và Thơ” là một kết quả trong hành trình nghệ thuật đó.

Cùng Nam Anandaroopa Nguyen - một nhà nghiên cứu nghệ thuật người Mỹ gốc Việt, Sherry đã đi khắp Việt Nam trong gần hai thập niên (1998 - 2015), phỏng vấn hàng chục họa sĩ chiến trường, sưu tầm các bức kí họa, tranh màu nước và các tài liệu chưa từng công bố.

“Cửu Long Giang khói lửa - Kí họa và Thơ” là nguồn tư liệu quý giá giúp thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về cuộc kháng chiến dưới một góc nhìn đầy cảm xúc, nhân bản, giàu hình ảnh. Về mặt nghệ thuật, đây là một di sản thị giác độc đáo, tái hiện bằng đường nét và màu sắc một chương sử Việt Nam bi tráng.

Minh Anh