Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực kể từ ngày 1/7/2025, là một trong những chính sách quan trọng của Nhà nước nhằm chăm lo an sinh xã hội, đảm bảo ổn định cuộc sống của người dân. Ông Trần Văn Khải- Phó Giám đốc BHXH khu vực XXX (TP. Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng) trao đổi cùng Tạp chí Kinh tế- Tài chính về các vấn đề được quan tâm trong Luật BHXH 2024.

Ông Trần Văn Khải- Phó Giám đốc BHXH khu vực XXX

Phóng viên: Thưa ông, Luật BHXH năm 2024 có nhiều chính sách mới và những chính sách mới này không chỉ mang lại quyền lợi thiết thực cho người thụ hưởng, mà còn tác động tích cực đến sự phát triển của xã hội. Vậy ông có thể cho biết những điểm mới đáng chú ý của Luật BHXH sửa đổi lần này?

Ông Trần Văn Khải:

Luật BHXH số 41/2024/QH15 được xem là sự kế thừa và phát triển từ Luật BHXH năm 2014, đồng thời cũng bổ sung các quy định mới và thay đổi các quy định chưa phù hợp để đáp ứng thực tiễn và đảm bảo tính khả thi, dài hạn. Cụ thể, Luật BHXH năm 2024 có những điểm mới trọng tâm sau đây:

Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng: Trợ cấp hưu trí xã hội theo quy định của Luật BHXH năm 2024 là loại hình BHXH do ngân sách nhà nước bảo đảm, được xây dựng trên cơ sở kế thừa và phát triển một phần từ quy định về trợ cấp xã hội hằng tháng đối với người cao tuổi không có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng, trong đó giảm độ tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội xuống 75 tuổi (hiện hành là 80 tuổi). Riêng đối với người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo thì từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.

Bổ sung quy định nhằm gia tăng sự liên kết giữa tầng trợ cấp hưu trí xã hội và BHXH cơ bản: Bổ sung chế độ trợ cấp hằng tháng đối với NLĐ không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Theo đó, công dân Việt Nam đủ tuổi nghỉ hưu nhưng không đủ thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng) và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (chưa đủ 75 tuổi) nếu không hưởng BHXH một lần và không bảo lưu mà có yêu cầu thì được hưởng trợ cấp hằng tháng từ chính khoản đóng của mình. Trong thời gian hưởng trợ cấp hằng tháng thì được ngân sách nhà nước đóng BHYT.

Mở rộng đối tượng được tham gia: Luật BHXH năm 2024 quy định mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ BHXH bằng việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh; Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; NLĐ làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương.

Bổ sung quyền thụ hưởng chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã: Luật BHXH năm 2024 đã chính thức bổ sung quyền thụ hưởng chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã thay vì chỉ hưởng 2 chế độ là hưu trí và tử tuất như Luật hiện hành.

Bổ sung chế độ thai sản vào chính sách BHXH tự nguyện: Người tham gia BHXH tự nguyện đáp ứng đủ điều kiện theo quy định được hưởng trợ cấp thai sản với mức là 2 triệu đồng cho mỗi con mới sinh, do ngân sách nhà nước bảo đảm, NLĐ không phải đóng thêm so với quy định hiện hành.

Đóng BHXH tối thiểu 15 năm sẽ được hưởng lương hưu: Luật BHXH năm 2024 gia tăng cơ hội được hưởng lương hưu của người tham gia BHXH thông qua việc giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm.

Khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần: Luật BHXH số 41/2024/QH15 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Bảo đảm quyền tham gia và thụ hưởng BHXH với lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài và lao động nước ngoài vào làm việc tại Việt Nam: Luật BHXH năm 2024 bảo đảm tốt hơn quyền tham gia và thụ hưởng BHXH đối với NLĐ Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài và NLĐ nước ngoài vào làm việc tại Việt Nam.

Bổ sung quy định về bảo hiểm hưu trí bổ sung: Luật BHXH năm 2024 bổ sung một chương quy định về bảo hiểm hưu trí bổ sung, trong đó quy định về đối tượng, nguyên tắc, Quỹ Bảo hiểm hưu trí bổ sung và chính sách của Nhà nước đối với bảo hiểm hưu trí bổ sung, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động và NLĐ có thêm sự lựa chọn tham gia đóng góp để được hưởng mức lương hưu cao hơn.

Quy định cụ thể về “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”: Luật quy định “mức tham chiếu” dùng để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH; khi chưa bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu bằng mức lương cơ sở.

Mức tham chiếu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và Quỹ BHXH.

Quy định giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH: Luật BHXH năm 2024 tạo điều kiện thuận lợi cho người tham gia và thụ hưởng quyền lợi BHXH thông qua việc bổ sung quy định giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH; điều chỉnh, cắt giảm, đơn giản hóa hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH.

Sửa đổi, bổ sung quy định về các chế độ BHXH phù hợp với thực tiễn, bảo đảm tốt hơn quyền lợi của NLĐ: Luật BHXH năm 2024 đã kế thừa, phát triển những quy định hiện hành phù hợp đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn, sửa đổi các quy định chưa phù hợp, bảo đảm tính khả thi, dài hạn, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật.

Phóng viên: Trong số các quy định mới về BHXH, nhiều người quan tâm là việc hưởng BHXH một lần thì được quy định cụ thể như thế nào, thưa ông?

Ông Trần Văn Khải:

Luật BHXH năm 2024 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Truyền thông Luật BHXH năm 2024 đến với NLĐ tại doanh nghiệp.

Đối với chính sách hưởng BHXH một lần, theo Luật BHXH năm 2024, NLĐ đã chấm dứt tham gia BHXH mà có đề nghị thì được hưởng BHXH một lần nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ 15 năm đóng BHXH; Ra nước ngoài để định cư; Người đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS; Người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; Người khuyết tật đặc biệt nặng; NLĐ có thời gian đóng BHXH trước ngày 01/7/2025, sau 12 tháng không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mà cũng không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm; Đối tượng thuộc lực lượng vũ trang khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mà cũng không tham gia BHXH tự nguyện và không đủ điều kiện để hưởng lương hưu.

Trong trường hợp NLĐ không hưởng BHXH một lần mà bảo lưu thời gian đóng để tiếp tục tham gia thì có cơ hội được thụ hưởng các quyền lợi cao hơn.

Phóng viên: Thưa ông, vấn đề được quan tâm lớn là Luật BHXH năm 2024 có quy định mở rộng tham gia BHXH với nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là hộ kinh doanh. Như vậy, hộ kinh doanh cần chú ý tham gia BHXH như thế nào?

Ông Trần Văn Khải:

Từ ngày 1/7, Luật BHXH 2024 chính thức có hiệu lực, mở rộng nhóm tham gia BHXH bắt buộc, trong đó có chủ hộ kinh doanh cá thể có đăng ký kinh doanh. Theo quy định mới, người thuộc nhóm này sẽ phải tham gia BHXH bắt buộc theo lộ trình, với mức đóng linh hoạt theo giới hạn tối thiểu và tối đa.

Cụ thể, chủ hộ kinh doanh là người đứng tên đăng ký kinh doanh, có mã số thuế và hoạt động ổn định, sẽ thuộc diện phải tham gia BHXH bắt buộc. Giai đoạn đầu, từ 1/7/2025, chủ hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ tham gia BHXH bắt buộc; các nhóm còn lại dự kiến áp dụng từ 1/7/2029. Đây là bước mở rộng nhằm bao phủ an sinh cho lực lượng lao động phi chính thức, nhóm chiếm tỉ lệ lớn nhưng ít tiếp cận được BHXH.

Về mức đóng BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể được quy định chi tiết tại điểm a, b khoản 4 Điều 33 Luật BHXH 2024 với tỷ lệ đóng BHXH bắt buộc là 3% vào quỹ ốm đau và thai sản, 22% vào quỹ hưu trí và tử tuất. Chủ hộ kinh doanh được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng. Do đó, mức đóng của chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH hàng tháng là 25% tiền lương. Nhóm này có thể lựa chọn phương thức đóng hằng tháng, 3 tháng hoặc 6 tháng một lần tùy theo nhu cầu.

Về mức tham chiếu, khoản 13 Điều 141 Luật BHXH 2024 quy định, bằng mức lương cơ sở. Hiện nay, mức lương cơ sở là 2.34 triệu đồng/tháng, do đó mức đóng BHXH thấp nhất của chủ hộ kinh doanh là 25%x2.34 triệu= 585.000 đồng/tháng. Trong khi đó, mức đóng BHXH cao nhất của chủ hộ kinh doanh bằng 20 lần mức tham chiếu, tức là 11,7 triệu đồng/tháng.

Bên cạnh đó, không phải tất cả chủ hộ kinh doanh đều thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc. Luật BHXH 2024 mở rộng phạm vi tham gia, song có quy định "Người đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp hằng tháng" không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Chính sách này đảm bảo những người đã nhận được các chế độ an sinh dài hạn sẽ không phải tiếp tục đóng góp vào quỹ BHXH bắt buộc, tránh sự trùng lặp trong hệ thống và bảo vệ quyền lợi của người thụ hưởng.

Hiện nay, công tác truyền thông được BHXH khu vực XXX đẩy mạnh, từng bước tạo sự chuyển biến trong nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương và nhất là người sử dụng lao động, NLĐ, người dân về pháp luật BHXH, BHYT; góp phần bao phủ lưới an sinh đến toàn dân.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn ông!

Giang - Kim Thảo