Thảo luận về Dự án Luật Việc làm (sửa đổi), các đại biểu cho rằng, trong bối cảnh thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng do chuyển đổi số, tự động hóa và tái cấu trúc ngành nghề, cần có quy định về đào tạo kỹ năng số cho người lao động để thích ứng với quá trình này…

Theo đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh), Dự thảo Luật chưa cập nhật xu hướng mới là tác động của trí tuệ nhân tạo (AI), robot, tự động hóa đến thị trường việc làm, vì thế chưa được phản ánh trong chính sách hỗ trợ lao động. Trong khi đó, nhóm lao động bị mất việc vì chuyển đổi công nghệ là một dạng lao động dễ tổn thương mới. Từ đó, đại biểu kiến nghị có chính sách hỗ trợ người lao động bị ảnh hưởng do chuyển đổi công nghệ tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, nhằm đảm bảo khả năng thích ứng và chuyển đổi việc làm.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh)

Về hỗ trợ người sử dụng lao động đào tạo lại lao động, hiện Dự thảo Luật mới chỉ tập trung vào lý do thay đổi cơ cấu, công nghệ, thiên tai, tuy nhiên hiện nay chuyển đổi số, AI, tự động hóa đang là những nguyên nhân hàng đầu gây ra thất nghiệp cơ cấu, tức là mất việc do kỹ năng không còn phù hợp, không phải do doanh nghiệp giảm quy mô sản xuất. Song, điều luật chưa nhận diện cụ thể nhóm lao động bị ảnh hưởng bởi các yếu tố này dẫn đến thiếu cơ chế hỗ trợ kịp thời.

Bên cạnh đó, hệ thống thông tin thị trường lao động là công cụ thiết yếu để hoạch định chính sách dự báo, cung cầu lao động và hỗ trợ tư vấn nghề nghiệp chính xác. Tuy nhiên, hiện nay dữ liệu thị trường lao động tại Việt Nam còn phân mảnh, thiếu cập nhật, thiếu kết nối liên ngành khiến hiệu quả thực tiễn bị hạn chế. Vì vậy, cần bổ sung cơ quan quản lý nhà nước về việc làm có trách nhiệm cập nhật dữ liệu thị trường lao động tối thiểu mỗi quý, tổng hợp và công bố báo cáo tình hình lao động định kỳ 6 tháng 1 lần. “Cơ sở dữ liệu thị trường lao động phải được kết nối đồng bộ và chia sẻ với cơ sở dữ liệu dân cư, thuế, bảo hiểm, giáo dục nghề nghiệp để tăng độ chính xác và tính thời gian thực”, đại biểu Thạch Phước Bình góp ý.

Cùng chung mối quan tâm, đại biểu Lý Anh Thư (Kiên Giang) cũng đề nghị bổ sung chính sách tái đào tạo lao động gắn với ứng dụng công nghệ thông tin trong Luật Việc làm (sửa đổi). Theo đại biểu, trong bối cảnh thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng do chuyển đổi số, tự động hóa và tái cấu trúc ngành nghề, lực lượng lao động, đặc biệt là nhóm lao động trung niên, lao động giản đơn, và người làm việc trong khu vực phi chính thức đang đối mặt với nguy cơ mất việc làm và tụt hậu kỹ năng. “Mặc dù chúng ta đã có những chính sách BH thất nghiệp, hỗ trợ tư vấn việc làm, tham gia đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng nghề cho người lao động thất nghiệp, nhưng chủ yếu vẫn tập trung nhiều vào trợ cấp thất nghiệp”, đại biểu trăn trở.

Việc này, theo đại biểu mới đang giải quyết ở một phần ngọn, trong khi chưa có cơ chế khuyến khích, như người lao động chủ động nâng cao kỹ năng nghề, tái định hướng nghề nghiệp, hoặc nâng cao kỹ năng thường xuyên, liên tục, để duy trì việc làm mà không phải mất việc làm thì mới học nghề. Tình trạng trên cũng dẫn đến việc người lao động phụ thuộc vào bảo hiểm thất nghiệp, mà không giải quyết được gốc rễ. Đó là việc thiếu kỹ năng nghề phù hợp với thị trường lao động, đặc biệt là các kỹ năng về ứng dụng công nghệ thông tin.

Đại biểu Lý Anh Thư (Kiên Giang)

Cùng với đó là xây dựng nền tảng công nghệ kết nối với việc làm và học tập liên thông, giúp giảm độ trễ công nghệ thông tin, và tăng cơ hội tiếp cận nghề mới. Ví dụ, Hàn Quốc thực hiện chính sách hỗ trợ học phí 100% cho người lao động cao tuổi, hoặc làm việc trong những ngành nghề lỗi thời. Hay xây dựng hệ thống đánh giá năng lực lao động để định hướng nghề, giới thiệu việc làm mới phù hợp như ở Canada. Trên cơ sở đó, người dân chủ động sử dụng quỹ này để học tập, chuyển đổi nghề, thăng tiến và bắt kịp công nghệ mới, tránh tình trạng trì trệ, tụt hậu. “Những chính sách này đều đi theo hướng chủ động liên thông, linh hoạt, ứng dụng công nghệ đầu tư vào kỹ năng của người lao động, tạo ra thế hệ lao động thích ứng mới với thị trường đầy biến động”, đại biểu Thư góp ý.

Từ các phân tích, đại biểu đề xuất nghiên cứu và đưa vào dự thảo Luật quy định về hỗ trợ người lao động tái đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp, gắn với nhu cầu thị trường lao động, thích ứng với nền công nghệ số, già hóa dân số, biến đổi khí hậu, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị; triển khai trợ cấp, tái đào tạo trong thời gian người lao động học nghề.

Về nguồn ngân sách cho thực hiện chương trình, có thể trích từ nguồn Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp. Hiện quỹ này đang chủ yếu dùng để chi trả bảo hiểm thất nghiệp, một phần để hỗ trợ học nghề, và tư vấn giới thiệu việc làm. “Việc hỗ trợ học nghề thuộc phạm vi chi trả của Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp nhưng thay vì chi trả cho đào tạo nghề ngắn hạn, cần chú trọng đào tạo các kỹ năng nghề làm việc cho người lao động một cách thường xuyên, liên tục, mang tính lâu dài, không phải chi trong thời gian ngắn hạn”, đại biểu Thư góp ý.

Nguyệt Hà