Phát hiện và ứng phó tấn công mạng đang trở thành thách thức ngày càng lớn khi công nghệ phát triển, kéo theo sự gia tăng và tinh vi hóa của các mối đe dọa an ninh mạng. Tin tặc liên tục tìm ra những phương thức mới để tấn công, khiến việc nhận diện dấu hiệu xâm nhập trở nên khó khăn hơn. Mặc dù các phương pháp truyền thống vẫn có vai trò nhất định trong việc phát hiện rủi ro, nhưng chúng thường không đủ sức để đối phó hiệu quả với các cuộc tấn công có tính chất phức tạp và tinh vi hơn.

Sự gia tăng của AI trong tấn công và phòng thủ mạng

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong lĩnh vực an ninh mạng, không chỉ hỗ trợ các hệ thống phòng thủ mà còn mở ra nguy cơ bị tin tặc lợi dụng để thực hiện các cuộc tấn công tinh vi. Trí tuệ nhân tạo không chỉ là một công cụ được trang bị cho các cuộc tấn công, chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới của tội phạm mạng, nơi mà tốc độ, sự tinh vi và khả năng tự động hóa đạt đến mức độ chưa từng có.

Các cuộc tấn công mạng sử dụng AI khai thác thuật toán và kỹ thuật học máy (machine learning) để tự động hóa, tăng tốc hoặc nâng cao hiệu quả ở nhiều giai đoạn khác nhau của một cuộc tấn công. Từ việc dò tìm lỗ hổng, triển khai các chiến dịch theo đường tấn công đã xác định, mở rộng phạm vi xâm nhập, cài đặt cửa hậu vào hệ thống, cho đến đánh cắp hoặc can thiệp vào dữ liệu và làm gián đoạn hoạt động của hệ thống.

Trí tuệ nhân tạo– vốn được kỳ vọng sẽ mang lại những bước tiến tích cực cho nhân loại – giờ đây đang bị lợi dụng để phục vụ mục đích xấu. Với trí tuệ nhân tạo (AI), kẻ tấn công không cần sử dụng mã độc phức tạp hay đầu tư quá nhiều công sức. Chỉ cần vài thuật toán học máy, chúng có thể tự động hóa toàn bộ quá trình dò tìm lỗ hổng, phân tích hệ thống mục tiêu, và triển khai các đòn tấn công với tốc độ vượt xa năng lực phản ứng của con người.

Điều đáng nói là mức độ tinh vi của các cuộc tấn công này không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà còn ở cách chúng được “ngụy trang” cực kỳ khéo léo, khiến các hệ thống phòng thủ hiện tại gần như bị đánh lừa hoàn toàn. Trí tuệ nhân tạo không chỉ giúp xác định điểm yếu của hệ thống mà còn tự động tạo ra các nội dung tấn công (như email phishing, mã độc ngụy trang,…) mang tính cá nhân hóa cao, khiến nạn nhân khó lòng phân biệt thật– giả.

Giống như bất kỳ thuật toán AI nào, những công nghệ đứng sau các cuộc tấn công mạng sử dụng AI cũng có khả năng học hỏi và cải tiến theo thời gian. Điều này khiến chúng ngày càng khó bị phát hiện, thậm chí có thể tạo ra các hành vi tấn công mang tính biến hóa cao mà hệ thống bảo mật truyền thống không còn đủ sức để đối phó.

Theo thống kê từ IBM, chỉ riêng trong năm 2023, các sự cố rò rỉ dữ liệu đã khiến các doanh nghiệp toàn cầu thiệt hại tới 59 ngàn tỷ USD, chi phí trung bình cho mỗi vụ vi phạm dữ liệu là khoảng 4,45 triệu USD – một con số đáng báo động.

Việc AI trở thành một phần không thể thiếu trong kho vũ khí của hacker đã đặt ra thách thức to lớn cho ngành an ninh mạng. Các công cụ tấn công AI không chỉ dễ tiếp cận mà còn không đòi hỏi kỹ năng cao – đồng nghĩa với việc phạm vi người có thể triển khai tấn công ngày càng rộng.

Trong bối cảnh đó, việc tiếp tục dựa vào các biện pháp phòng thủ truyền thống đã không còn hiệu quả. Các tổ chức cần nhanh chóng chuyển mình, đầu tư vào trí tuệ nhân tạo trong phát hiện và ứng phó tấn công mạng không chỉ để đối phó, mà còn để phòng ngừa và chủ động săn tìm mối đe dọa ngay từ khi khởi phát.

Sử dụng AI trong phát hiện và ứng phó tấn công mạng

Các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng tinh vi, đòi hỏi các tổ chức phải sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa để phát hiện, ngăn chặn và ứng phó nhanh chóng với các cuộc tấn công. Trong năm 2024, các tổ chức sử dụng AI-Driven security có thể phát hiện ứng phó với tấn công mạng nhanh hơn 27% so với những tổ chức không có AI. Điều này giúp tiết kiệm chi phí, thời gian trong quá trình khắc phục sự cố.

Với khả năng phân tích dữ liệu khổng lồ trong thời gian thực, trí tuệ nhân tạo có thể phát hiện các dấu hiệu bất thường và dự đoán các cuộc tấn công zero-day. Tự động hóa bảo mật giúp hệ thống phản ứng nhanh chóng và hiệu quả trước các sự cố. Đặc biệt, khả năng học sâu cho phép AI hiểu sâu hơn về hành vi người dùng và hệ thống, từ đó phát hiện và ứng phó tấn công mạng tiềm ẩn một cách chính xác hơn.

Trong tương lai trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục là vũ khí hai lưỡi trong an ninh mạng. Các tổ chức cần tăng cường các giải pháp bảo vệ để đối phó với sự phát triển của AI trong các cuộc tấn công mạng.

Các ứng dụng AI trong phòng thủ được các chuyên gia khuyến nghị như sử dụng mô hình Zero Trust với nguyên tắc “không tin tưởng bất kỳ ai, xác minh mọi thứ”, kết hợp với AI để liên tục giám sát và đánh giá rủi ro, từ đó bảo vệ hệ thống khỏi các mối đe dọa nội bộ và bên ngoài. Xác thực thông minh được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo giúp xác thực người dùng dựa trên hành vi thay vì chỉ dựa vào mật khẩu, giảm đáng kể nguy cơ bị tấn công do đánh cắp thông tin đăng nhập.

Khi AI ngày càng bị khai thác để thực hiện những cuộc tấn công tinh vi hơn, các tổ chức không thể tiếp tục dựa dẫm vào những phương pháp phòng thủ truyền thống vốn đã không còn đủ sức chống đỡ. Các đơn vị cần thay đổi tư duy phòng thủ chủ động – không chỉ để “ứng phó” mà để “đi trước các cuộc tấn công một bước. Đầu tư vào trí tuệ nhân tạo trong bảo mật không còn là xu hướng, mà là yêu cầu bắt buộc để chủ động phát hiện mối đe dọa, nhận diện hành vi bất thường, và phản ứng kịp thời ngay từ những dấu hiệu đầu tiên của một cuộc tấn công.

Trung tâm Công nghệ thông tin và Chuyển đổi số (BHXH Việt Nam)