Người lao động nếu cố tình trục lợi trợ cấp thất nghiệp có thể đối mặt với việc bị truy thu số tiền đã nhận, xử phạt hành chính, nghiêm trọng hơn là bị hủy toàn bộ quá trình tham gia BH thất nghiệp trước đó.

Kết quả thanh tra của BHXH Việt Nam từ năm 2024 đến hết tháng 4/2025 tại gần 23.000 đơn vị cho thấy nhiều sai phạm trong quá trình đóng, hưởng BHXH, BH thất nghiệp. Qua thanh tra, cơ quan BHXH đã truy thu của khoảng 17.500 lao động thuộc nhóm phải tham gia BHXH, BH thất nghiệp song chưa đóng với số tiền trên 130 tỷ đồng; yêu cầu truy thu hơn 127 tỷ đồng đóng thiếu của gần 39.000 lao động. Riêng năm 2024, yêu cầu thu hồi về quỹ BH thất nghiệp hơn 980 triệu đồng do lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp không đúng quy định.

Người lao động làm thủ tục hưởng BH thất nghiệp

Theo các chuyên gia, trục lợi chính sách BH thất nghiệp ngày càng tinh vi và có xu hướng gia tăng. Đây là hành vi người lao động hoặc người sử dụng lao động sử dụng các thủ đoạn gian lận, làm giả hồ sơ, thông tin để được hưởng trợ cấp thất nghiệp không đúng quy định, gây thiệt hại cho quỹ BH thất nghiệp và những người lao động khác.

Ông Trần Tuấn Tú- Trưởng phòng BH thất nghiệp (Cục Việc làm, Bộ Nội vụ) cho biết, nhiều trường hợp hưởng trợ cấp thất nghiệp không đúng quy định vẫn được giải quyết, do hồ sơ ban đầu bị làm sai lệch hoặc không được kiểm tra kỹ. Có những người lao động thuộc diện không đủ điều kiện hưởng hoặc đã có việc làm nhưng không khai báo, dẫn đến việc tiếp tục được nhận trợ cấp đến khi bị phát hiện qua thanh tra.

“Đáng lẽ người lao động không được hưởng hoặc phải chấm dứt hưởng thì vẫn tiếp tục nhận tiền, đến khi thanh tra vào cuộc mới phát hiện sai phạm. Thậm chí, có trường hợp lợi dụng chế độ hỗ trợ đào tạo nghề để lập danh sách, ký nhận nhưng không thực hiện đúng, vẫn được thanh toán...”- ông Tú chia sẻ.

Bà Hồ Thị Kim Ngân- Phó Trưởng ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cũng nhìn nhận, tình trạng trục lợi BH thất nghiệp xuất phát từ nhiều phía. Nhiều người lao động thiếu tự giác và chưa hiểu biết pháp luật, dẫn đến sai phạm trong việc khai báo tình trạng việc làm. Trong khi theo quy định, trong thời gian nhận trợ cấp thất nghiệp, thì người lao động phải khai báo nếu có việc làm mới. Còn về phía người sử dụng lao động, có trường hợp doanh nghiệp trốn đóng BH thất nghiệp, hoặc khai báo không đúng thực trạng sử dụng lao động, nhằm trốn tránh nghĩa vụ đóng.

Theo bà Hồ Thị Kim Ngân, điều này không chỉ gây thất thoát quỹ, mà còn khiến người lao động bị ảnh hưởng quyền lợi về sau. Mặt khác, việc giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước liên quan đến BH thất nghiệp cũng còn một số bất cập. “Hiện nay chủ yếu là công tác hậu kiểm, nhưng nhân lực mỏng, nên không thể theo dõi hết từng trường hợp. Do đó, cần có các cuộc kiểm tra đột xuất và tăng cường cơ chế giám sát linh hoạt hơn”- bà Ngân kiến nghị.

Trong bối cảnh tình trạng trục lợi BH thất nghiệp vẫn diễn ra, nếu không kiểm soát tốt, quỹ BH thất nghiệp có nguy cơ mất cân đối, chính sách mất đi ý nghĩa. Vì vậy, cần đẩy mạnh tuyên truyền để người lao động và người sử dụng lao động hiểu và thực hiện đúng quy định về BH thất nghiệp.

Là đơn vị trực tiếp thực hiện chính sách BH thất nghiệp, bà Vũ Thị Thanh Liễu- Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội (Sở Nội vụ Hà Nội) cho rằng, người lao động cần hiểu đúng bản chất của BH thất nghiệp. Theo đó, trợ cấp thất nghiệp chỉ là phần ngắn hạn, quan trọng và lâu dài hơn là hỗ trợ việc làm và học nghề miễn phí. Nếu người lao động có việc làm, thì nên thông báo ngay với Trung tâm Dịch vụ việc làm để được bảo lưu thời gian đã đóng- đó mới là cốt lõi của chính sách BH thất nghiệp.

Cũng theo bà Liễu, việc thanh kiểm tra hiện nay còn gặp khó khăn. Hàng năm, Sở Nội vụ tổ chức các đoàn kiểm tra rà soát toàn bộ hồ sơ, nhưng không thể bao phủ hết các trường hợp. Trong khi đó, Trung tâm Dịch vụ Việc làm không có công cụ quản lý vi phạm hiệu quả, nhiều lúc chỉ phát hiện khi sự việc đã rồi.

Để giảm thiểu gian lận, ông Trần Tuấn Tú cho rằng, các cơ quan liên quan cần tăng cường tuyên truyền để người lao động hiểu rõ quyền và nghĩa vụ khi tham gia BH thất nghiệp. Bên cạnh đó, nên áp dụng cơ chế khai báo mở, tức là bất kỳ ai phát hiện vi phạm cũng có thể báo với Trung tâm Dịch vụ việc làm, mà không cần chờ thanh tra. Thực tế, nhiều người nghỉ việc không khai báo có lợi cho cả hai bên, nhưng thực chất chính người lao động là người chịu thiệt hại lâu dài.

Ông Tú cũng nhấn mạnh, phạt người lao động là chưa đủ, mà cần xem xét phạt cả người sử dụng lao động nếu tiếp tay hoặc dung túng cho sai phạm. Đặc biệt, cùng với các chính sách đã và đang thực hiện để ngăn chặn gian lận BH thất nghiệp, cần tiếp tục hoàn thiện các văn bản pháp luật. Đồng thời, việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu đồng bộ, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan sẽ là bước quan trọng để ngăn chặn trục lợi. Dữ liệu này không chỉ giúp kiểm soát, mà còn là nền tảng để xây dựng chính sách đảm bảo tính minh bạch.

Nguyệt Hà