Bệnh trứng cá (acne) là bệnh da hay gặp ở thanh thiếu niên tuổi dậy thì, với các tổn thương da do sự tăng tiết chất bã nhờn, đọng lại ở các lỗ chân lông. Những người có cơ địa da dầu cũng hay bị mụn trứng cá, viêm của hệ thống nang lông tuyến bã.

Bệnh trứng cá hay xuất hiện ở mặt, lưng và ngực với nhiều loại tổn thương khác nhau như: Mụn cám, sẩn viêm, mụn mủ, mụn bọc, nang... Bệnh trứng cá không ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, nhưng làm mất thẩm mỹ da và tồn tại dai dẳng, gây ra mụn, sẩn hay sẹo. Mụn trứng cá tuổi dậy thì làm nhiều thiếu niên kém tự tin trong giao tiếp. Nếu không điều trị đúng và không tuân thủ điều trị, bệnh nặng nề hơn, để lại di chứng khó chữa, khiến người bệnh rơi vào trạng thái mặc cảm, tự ti, giảm hiệu quả công việc.

Người bị mụn trứng cá thường được chỉ định sử dụng các loại thuốc bôi dạng kem hoặc gel điều trị tại chỗ, mục đích là loại bỏ nút nang để các chất bã nhờn có thể lưu thông tự do, giảm số lượng vi khuẩn trên da và giảm hình thành mụn trứng cá. Thuốc hay dùng hiện nay là Benzoyl peroxide có tác dụng tiêu diệt vi khuẩn. Khi bôi thuốc lên da, Benzoyl peroxide hoạt động chống lại vi khuẩn Propionibacterium acnes là vi khuẩn có liên quan đến việc gây ra mụn trứng cá.

Thuốc này có tác dụng kháng khuẩn và chống mụn trứng cá, làm bong lớp sừng và làm tăng tốc độ thay thế tế bào da, giúp da bong vảy. Bôi thuốc đều đặn có thể có hiệu quả cải thiện các trứng cá nhẹ. Trên thị trường hiện nay có nhiều dạng thuốc với các nồng độ 2,5%, 5%, 10% ở dạng bào chế gel hoặc kem. Những người có da khô nên chọn dạng kem bôi, còn những người da dầu nên chọn dạng gel.

Khi sử dụng nên rửa sạch da bằng xà phòng nhẹ hoặc sản phẩm tẩy rửa, rửa lại bằng nước sạch trước khi bôi Benzoyl peroxide có thể giúp giảm lượng bã nhờn trên da. Benzoyl peroxide ngăn ngừa tổn thương mới hình thành, chứ không phải là thu hẹp vùng da có mụn trứng cá. Bởi vậy, cần bôi thuốc lên toàn bộ vùng da bị ảnh hưởng, không chỉ đối với mụn trứng cá riêng biệt và cần bôi đều nhất lên vùng da sau khi đã rửa sạch.

Thuốc Benzoyl peroxide thường có khả năng gây đỏ và đau nhức da, khô và bong vảy. Nên bắt đầu điều trị với các chế phẩm có nồng độ thấp nhất và bôi kem thuốc, các loại thuốc bôi hoặc bôi một lượng tối thiểu gel thuốc và không bôi thường xuyên trong tuần đầu điều trị. Bôi thuốc một lần mỗi ngày hoặc cách ngày có thể thử trong một tuần và sau đó tần số sử dụng tăng lên 2 lần mỗi ngày. Sau 2 hoặc 3 tuần có thể dùng các chế phẩm có nồng độ cao hơn. Nếu tác dụng kích ứng không cải thiện sau một tuần hoặc đau rất nặng hơn, nên ngưng sử dụng các sản phẩm.

Benzoyl peroxide có thể gây nhạy cảm làm da bị tấy đỏ, viêm và đau. Nếu tình trạng tăng nặng sau ngày đầu dùng thuốc thì nên ngừng bôi thuốc. Tránh bôi thuốc vào mắt, miệng và niêm mạc vì tiếp xúc với Benzoyl peroxide ở các vị trí này gây kích ứng da và các phản ứng có hại cho người sử dụng.
Ngoài việc bôi thuốc Benzoyl peroxide theo khuyến cáo sử dụng, tùy tình trạng bệnh của từng người, thầy thuốc có thể chỉ định phối hợp thêm các loại kháng sinh tại chỗ như Clindamycin, limecycline, Doxycycline và Erythromycin. Hiện nay, hay dùng dạng phối hợp thuốc có thể làm giảm sự đề kháng như Erythromycin 3% với Benzoyl peroxide 5% hay Clindamycin 1% với Benzoyl peroxidee 5%.

Các thầy thuốc cũng có thể phối hợp thêm Retinoid với các dạng bào chế cải tiến của Tretinion như Gel tretinion micronized, Lotion tretinion trong nhũ tương Polyme, Adapalene và Trifarotene... Khi sử dụng các Retinoid, bệnh nhân cần lưu ý bôi một lớp mỏng lên toàn bộ vùng da mụn hơn là việc bôi lên từng mụn trứng cá; một lượng bằng hạt đậu là đủ để bôi lên toàn bộ mặt và nên lau khô da trước khi bôi thuốc.

Các thuốc Retinoid tại chỗ không nên được bôi cùng lúc với Benzoyl peroxidee. Khi sử dụng đồng thời hai thuốc này, nên bôi Benzoyl peroxidee vào buổi sáng và Tretinion vào buổi tối do Tretinion bị oxy hóa khi tiếp xúc với Benzoyl peroxidee. Ngoài ra, Isotretinoin là một dẫn chất tự nhiên của Vitamin A, cũng thường được kê đơn phối hợp điều trị đối với bệnh nhân mắc mụn trứng cá nặng đã gây ra nhiều mụn sẹo…

Điều trị bệnh trứng cá hiện nay thường phối hợp nhiều thuốc, cả bôi tại chỗ và uống toàn thân. Khi sử dụng đồng thời nhiều loại thuốc, cần lưu ý cách sử dụng để tránh các tương tác hóa học gây giảm tác dụng và kích ứng da. Thuốc điều trị mụn trứng cá có các dạng bào chế khác nhau, phù hợp với từng đối tượng sử dụng. Việc điều trị cần thời gian dài và kiên trì để thấy hiệu quả vì mụn trứng cá liên quan đến sinh lý và nội tiết của từng người, nhất là ở thanh thiếu niên đang tuổi dậy thì.

Các thuốc thường có những tác dụng phụ, có thể khiến việc tuân thủ điều trị không đầy đủ. Do vậy, bệnh nhân cần dùng thuốc đúng theo hướng dẫn. Bên cạnh việc điều trị bằng thuốc, bệnh nhân mụn trứng cá nên có chế độ ăn uống hợp lý, đủ chất, sinh hoạt điều độ, tránh thức khuya, sử dụng chất kích thích và nên có chế độ chăm sóc da phù hợp.

ThS.Lê Quốc Thịnh