Thuốc Emicizumab dù giá thành vẫn còn cao và mới chỉ có ở nước ta dưới dạng thuốc viện trợ, nhưng đã cho thấy tác dụng đột phá và nhiều tiềm năng trở nên khả thi hơn, dễ tiếp cận hơn khi xét tới cán cân hiệu quả-chi phí.

Hemophilia A là một bệnh di truyền ở người đặc trưng bởi tình trạng cơ thể giảm hoặc mất khả năng sản xuất một yếu tố đông máu- gọi là yếu tố VIII, dẫn tới giảm khả năng đông cầm máu ở bệnh nhân. Do đó, bệnh còn được gọi với những cái tên khác như: Bệnh máu khó đông, bệnh ưa chảy máu. Nguyên nhân của bệnh Hemophilia A là do gen quy định sản xuất yếu tố VIII nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X bị đột biến, khiến tốc độ sản xuất yếu tố VIII của tế bào nội mô xoang gan bị chậm lại hoặc ngừng hẳn. Bệnh nhân mắc Hemophilia A thể nặng thường bị chảy máu ở cơ và khớp từ dưới 1 tuổi và tái đi tái lại nhiều đợt dẫn tới tàn tật vĩnh viễn; đồng thời khi bị chấn thương hay phẫu thuật sẽ rất khó tự cầm máu nên có thể dẫn tới các biến chứng nguy hiểm tính mạng.

Cho tới nay, chưa có phương pháp nào có thể chữa khỏi được bệnh Hemophilia A. Để ngăn chặn biến chứng tàn tật, giảm số lần chảy máu phải nhập viện điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân, nguyên tắc cơ bản là phải phát hiện sớm người mắc bệnh, điều trị dự phòng liên tục từ trước khi bị chảy máu hoặc trước khi có tổn thương khớp. Hiện tại, phương pháp điều trị dự phòng phổ biến ở Việt Nam cũng như trên thế giới là tiêm bổ sung yếu tố VIII tái tổ hợp định kỳ cho bệnh nhân. Đây là phương pháp hiệu quả trong việc hạn chế chảy máu tự phát và tổn thương khớp.

Tuy nhiên, cách làm này cũng bộc lộ một số nhược điểm. Thứ nhất, bệnh nhân phải tiêm rất nhiều lần (thường là tiêm ít nhất 1 mũi mỗi tuần vì yếu tố VIII rất nhanh bị phân hủy) và phải tiêm tại BV. Mặt khác, có thể gây ra cảm giác sợ hãi cho bệnh nhân nhỏ tuổi; bệnh nhân phải mất thời gian để đến BV tiêm nên chất lượng cuộc sống ít nhiều bị ảnh hưởng, thậm chí có những bệnh nhân không thể theo đuổi điều trị dự phòng do bận việc hoặc nhà xa BV.

Thực tiễn điều trị dự phòng Hemophilia A thể nặng bằng yếu tố VIII tái tổ hợp đã đặt ra yêu cầu phải phát triển thuốc khác, nhằm khắc phục những nhược điểm nêu trên. Dựa vào những hiểu biết về cách hoạt động bình thường của yếu tố VIII khi quá trình đông máu được kích hoạt là kết hợp với yếu tố IX tạo ra một phức hợp Protein có khả năng gắn và hoạt hóa yếu tố X, các nhà khoa học khi nghiên cứu thuốc mới vào đầu thập niên 2010 đã không theo lối mòn tư duy thông thường là bổ sung thêm yếu tố VIII nữa, thay vào đó họ đã tổng hợp ra những loại kháng thể đơn dòng có khả năng đồng thời kết hợp với các yếu tố đông máu IX và X để tạo ra một phức hợp Protein hoạt hóa tiếp con đường đông máu, công nghệ này chính là bắt chước và thay thế luôn vai trò sinh lý của yếu tố VIII vốn đang bị thiếu hụt.

Một trong số những loại kháng thể này, được đặt tên là Emicizumab. Thuốc Emicizumab với bản chất là kháng thể có thời gian bán thải lên tới 4 tuần, nên tồn tại trong cơ thể rất lâu, cho phép kéo dài khoảng thời gian nghỉ giữa những lần tiêm thuốc.

Emicizumab, với tên thương mại là Hemlibra, được sử dụng bằng cách tiêm dưới da, thường là ở vùng bụng. Thuốc được tiêm với liều 3mg/kg cân nặng bệnh nhân mỗi tuần trong 4 tuần đầu; sau đó tùy vào từng bệnh nhân mà lựa chọn tiếp một trong 3 phác đồ sau: 1,5mg/kg một lần mỗi tuần, hoặc 3mg/kg một lần mỗi 2 tuần, hoặc 6mg/kg một lần mỗi 4 tuần. Trong đó, phác đồ tiêm dưới da một lần mỗi 4 tuần giúp bệnh nhân ít phải đến BV nhất trong khi vẫn đảm bảo được hiệu quả dự phòng chảy máu và tính an toàn. Các phản ứng không mong muốn phổ biến nhất là kích ứng tại vị trí tiêm, đau đầu và đau khớp, tuy nhiên hầu hết chỉ thoáng qua.

Tại Việt Nam, trong các năm 2021 và 2022, Liên đoàn Hemophilia Thế giới đã viện trợ thuốc Emicizumab để điều trị dự phòng cho một số bệnh nhân Hemophilia A tại Viện Huyết học-Truyền máu Trung ương. Kết quả đánh giá trên 60 người bệnh Hemophilia A được dùng thuốc năm 2021 tại Viện Huyết học-Truyền máu Trung ương cho thấy, điều trị bằng Emicizumab giúp giảm 96,7% chảy máu ở nhóm có chất ức chế yếu tố VIII và giảm 92% chảy máu ở nhóm không có chất ức chế; thời gian điều trị, số ngày nằm viện và số lượng khớp tổn thương của người bệnh cũng giảm. Ngoài những con số ngoạn mục trên, việc điều trị bằng Emicizumab còn giúp nâng cao chất lượng cuộc sống bệnh nhân rất rõ rệt.

Thuốc Emicizumab dù giá thành vẫn còn cao và mới chỉ có ở nước ta dưới dạng thuốc viện trợ, nhưng đã cho thấy tác dụng đột phá và nhiều tiềm năng trở nên khả thi hơn, dễ tiếp cận hơn khi xét tới cán cân hiệu quả-chi phí. Trong tương lai gần, khi các phương pháp có tiềm năng điều trị khỏi bệnh Hemophilia như liệu pháp gen vẫn đang còn trong giai đoạn nghiên cứu, thì Emicizumab là một giải pháp sáng giá có thể loại bỏ những khó khăn khi dự phòng và điều trị Hemophilia A.

ThS.Lê Quốc Thịnh