Ngày 26/6, Bộ Tài chính có Báo cáo kết quả kiểm tra tổng thể việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử-văn hóa trên phạm vi toàn quốc năm 2023. Theo đó, tổng số tiền thực thu là 4.100 tỷ đồng, không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng; tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo của tổ chức tôn giáo.

Thực hiện chỉ đạo của lãnh đạo Chính phủ, Bộ Tài chính đã phối hợp với UBND các địa phương kiểm tra việc tiếp nhận, quản lý, sử dụng tiền công đức, tài trợ cho di tích và hoạt động lễ hội; xem xét việc mở tài khoản, mở sổ sách ghi chép số thu chi tiền công đức, tài trợ, nội dung sử dụng tiền công đức, tài trợ và giám sát việc tiếp nhận, kiểm đếm, sử dụng tiền công đức, tài trợ tại các di tích.

Theo số liệu báo cáo của các địa phương, cả nước hiện có 31.211 di tích lịch sử-văn hóa (gồm 31.581 di tích thành phần). Trong đó gồm: 206 di tích quốc gia đặc biệt, 3.875 di tích quốc gia, 10.963 di tích cấp tỉnh và 16.167 di tích được đưa vào danh mục kiểm kê di tích của địa phương. Từ năm 2023, căn cứ Thông tư số 04/2023/TT-BTC, đa số địa phương đã xây dựng và ban hành văn bản quy định về quản lý tiền công đức, tài trợ, bảo đảm phù hợp với thực tế của từng di tích và phong tục, tập quán của địa phương.

Về số thu chi tiền công đức, tài trợ năm 2023, theo báo cáo của địa phương, trong tổng số 31.581 di tích thành phần, có 15.324 di tích (49%) có số liệu thu, chi tiền công đức, tài trợ. Di tích là cơ sở tôn giáo có tổng số 5.683 di tích, trong đó có 3.912 di tích (69%) có số liệu thu chi tiền công đức, tài trợ, số di tích còn lại không báo cáo. Các di tích khác có tổng số 25.898 di tích, trong đó có 11.412 di tích (44%) có số liệu thu chi.

Tổng số tiền thực thu trong năm 2023 là 4.100 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng; tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo của tổ chức tôn giáo). Trong đó, số thu tại các di tích là cơ sở tín ngưỡng là 3.062 tỷ đồng (75%). Có 63 di tích thu trên 5 tỷ đồng, trong đó có 28 di tích thu trên 10 tỷ đồng, cao nhất là 7 di tích thu trên 25 tỷ đồng như: Miếu Bà Chúa Xứ (Châu Đốc, An Giang) 220 tỷ đồng; Đền Bảo Hà (Bảo Yên, Lào Cai) 71 tỷ đồng; Khu Di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo (Bà Rịa-Vũng Tàu) 34 tỷ đồng; Đền Sòng Sơn (Bỉm Sơn, Thanh Hóa) 28 tỷ đồng; Đền Hùng ở Phú Thọ 26 tỷ đồng; Đình La Khê (Hà Đông, Hà Nội) 28 tỷ đồng; Đền trình Ngũ Nhạc (chùa Hương, Hà Nội) 33 tỷ đồng.

Số thu tại các di tích là cơ sở tôn giáo 1.038 tỷ đồng (25%). Có 15 di tích thu trên 5 tỷ đồng, trong đó chỉ có 4 di tích thu trên 10 tỷ đồng gồm: Chùa Tranh ở huyện Ninh Giang (Hải Dương) 10,2 tỷ đồng; Chùa Tàm Xá (Đông Anh, Hà Nội) hơn 10 tỷ đồng; Chùa Ông (Biên Hòa, Đồng Nai) 14,2 tỷ đồng; Ban Đại diện Phật giáo Hòa Hảo tỉnh Cà Mau 14,4 tỷ đồng.

Có 7 tỉnh, thành phố có số thu trên 200 tỷ đồng gồm: Hà Nội 672 tỷ đồng; Hải Dương 278 tỷ đồng; An Giang 277 tỷ đồng; Bắc Ninh 269 tỷ đồng... Tỉnh Quảng Ninh được giao thực hiện thí điểm việc kiểm tra, số thu 4 tháng đầu năm 2023 trên 67 tỷ đồng (đã bổ sung số thu tại Chùa Ba Vàng và một số di tích), ước thu cả năm trên 200 tỷ đồng. Có 9 tỉnh, thành phố có số thu trên 100 tỷ đồng đến dưới 200 tỷ đồng gồm: Hải Phòng 183 tỷ đồng; Thái Bình 169 tỷ đồng; Vĩnh Phúc 127 tỷ đồng; Bắc Giang 122 tỷ đồng; Phú Thọ 119 tỷ đồng; Lào Cai 116 tỷ đồng; Nghệ An 115 tỷ đồng; Ninh Bình 110 tỷ đồng và Thanh Hóa 105 tỷ đồng.

Bộ Tài chính cũng cho biết, tổng số chi trong năm 2023 là 3.612 tỷ đồng (một số địa phương có số chi cao hơn số thu do sử dụng số dư năm 2022 chuyển sang). Trong đó, chi quản lý là 445 tỷ đồng (12%); chi hoạt động lễ hội là 692 tỷ đồng (19%); chi tu bổ, tôn tạo di tích là 1.643 tỷ đồng (46%); các khoản chi tuyên truyền, bảo đảm an ninh trật tự, phòng chống cháy nổ, bảo vệ môi trường, cải tạo, nâng cấp... 

"Trong điều kiện cân đối NSNN gặp nhiều khó khăn, chi ngân sách dành cho lĩnh vực văn hóa hằng năm còn khiêm tốn, thì tiền công đức, tài trợ tại các di tích lịch sử-văn hóa là nguồn tài chính rất quan trọng, đã và đang đóng góp tích cực cho việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói riêng, góp phần phát triển kinh tế-xã hội của đất nước nói chung..."- Báo cáo của Bộ Tài chính nhận định.

Theo đó, nguồn thu công đức, tài trợ tại các di tích ngoài sử dụng cho tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức lễ hội, còn đóng góp tích cực cho các hoạt động cộng đồng như: Hỗ trợ cho người có hoàn cảnh khó khăn, trẻ em mồ côi không nơi nương tựa; ủng hộ xây nhà cho hộ nghèo, làm đường giao thông nông thôn, xây dựng các công trình phúc lợi phục vụ cộng đồng. Tiêu biểu là di tích Miếu Bà Chúa Xứ (Châu Đốc, An Giang) thu công đức, tài trợ năm 2023 được 220 tỷ đồng, đã sử dụng 93 tỷ đồng (42%) để chi cho các hoạt động cộng đồng.

Cũng theo Bộ Tài chính, việc tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức lễ hội đã tạo sức hấp dẫn đối với du khách, là nguồn tài nguyên hình thành các điểm du lịch, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho cộng đồng; đồng thời là điều kiện để thực hiện thu phí tham quan theo quy định tại Điều 60 Luật Di sản văn hóa. Cụ thể, năm 2023, có 18 địa phương thu phí tham quan tại 37 di tích, tổng số thu phí 1.015 tỷ đồng; nguồn thu này trích 499 tỷ đồng chi phí cho công tác thu phí, còn lại 516 tỷ đồng nộp ngân sách địa phương, được sử dụng cho đầu tư cơ sở hạ tầng, tu bổ các di tích trên địa bàn.

Một điểm đáng chú ý, đó là việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các di tích đã và đang có sự chuyển biến tích cực theo hướng công khai, minh bạch- kể từ khi Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 04/2023/TT-BTC ngày 19/1/2023. Tại các di tích tuy có sự khác nhau về loại hình, về quy mô cũng như chủ thể quản lý, nhưng có điểm chung là người đại diện hoặc ban quản lý di tích đã thể hiện tinh thần trách nhiệm trong việc tiếp nhận, kiểm đếm và quản lý thu chi, bảo đảm công khai, minh bạch. Tiêu biểu là tại Di tích quốc gia Đền Chợ Củi (xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh), từ năm 2015 đến 2023, địa phương thực hiện giao khoán thu tiền công đức cho hộ gia đình theo mức 2,5 tỷ đồng/năm; từ năm 2024 thực hiện quản lý theo Thông tư số 04/2023/TT-BTC, số thực thu trong 2 tháng đầu năm đã hơn 4,3 tỷ đồng, cao hơn mức khoán cả năm 1,7 lần.

Việc công đức, tài trợ theo hình thức chuyển khoản quét mã QR đang phát triển nhanh, được nhiều người lựa chọn như một thói quen khi đến di tích. Từ năm 2021, Giáo hội Phật giáo Việt Nam thí điểm “cúng dường” qua ví điện tử tại một số chùa ở Hà Nội, Lào Cai, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Ninh Bình, Nghệ An, Quảng Bình, TP.HCM, Đồng Nai và Cần Thơ... được các chùa ủng hộ và đông đảo tín đồ đón nhận.

Tuy nhiên, Báo cáo của Bộ Tài chính cũng chỉ ra những hạn chế như: Tại các di tích là cơ sở tôn giáo về cơ bản đều có hoạt động thu chi tiền công đức, tài trợ, nhưng còn khoảng 31%- tương ứng 1.771 cơ sở di tích không báo cáo... Tại các di tích là đền, chùa có đặt đĩa, đặt khay trên các ban thờ khiến du khách đặt nhiều loại tiền lộn xộn... Việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại không ít di tích chưa chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro, để thất thoát, trộm cắp. Ngoài ra, một số di tích giao tiền cho cá nhân giữ, đứng tên gửi tiết kiệm, cho các cá nhân vay, đã có trường hợp bị lừa nhiều tỷ đồng; hoặc một số di tích có thói quen giữ tiền mặt mà không gửi vào tài khoản, nên bị kẻ gian lấy trộm.

Hà Thủy