Trong thực tế điều trị sử dụng các thuốc kháng viêm không có gốc steroid (NSAIDs), các thầy thuốc thường kê phối hợp sử dụng kèm với các thuốc điều trị viêm loét đường tiêu hóa có tên là thuốc ức chế bơm proton (PPIs).

Theo đó, việc sử dụng đồng thời 2 nhóm thuốc này với nhiều tên thương mại khác nhau có thể làm cho nhiều người bối rối trong việc dùng thuốc. Cần phải hiểu biết về tác dụng của 2 nhóm này để hướng dẫn bệnh nhân tuân thủ phác đồ điều trị, nhằm hạn chế những tác dụng có hại (ADR) khi dùng đồng thời 2 nhóm thuốc khá phổ biến này.

Nhóm thuốc ức chế bơm proton (PPIs) có tác dụng giảm đáng kể sự tiết acid dịch vị bằng việc gắn kết không thuận nghịch lên bơm H+/K + Adenosine Triphosphatase, hay còn gọi là bơm proton có trong các tế bào viền của dạ dày. Kể từ khi thuốc ức chế bơm proton thế hệ đầu tiên được giới thiệu vào năm 1989, nhóm thuốc này đã trở thành lựa chọn đầu tay trong điều trị chứng trào ngược dạ dày thực quản (GERD) và những rối loạn liên quan đến việc tiết acid dịch vị.

Hiện nay, có sẵn 6 loại thuốc PPI bao gồm: Dexlansoprazole (Dexilant), Esomeprazole (Nexium), Lansoprazole (Prevacid), Omeprazole (Prilosec), Pantoprazole (Protonix) và Rabeprazole (Aciphex). Tất cả nhóm thuốc trên đều có cả dạng uống và dạng tiêm. Nhóm thuốc này cũng bắt buộc phải được kê đơn để tránh việc lạm dụng có thể gây hậu quả xấu.

PPIs là nhóm thuốc rất có hiệu quả và an toàn trong điều trị GERD, điều trị loét dạ dày tá tràng và giảm thiểu tỷ lệ mắc các chứng bệnh tại dạ dày có liên quan đến việc sử dụng thuốc NSAIDs. PPIs trở thành một nhóm thuốc được kê đơn nhiều nhất trên thế giới do hiệu quả cao và độc tính thấp để thay thế các nhóm thuốc trung hòa acid dịch vị (antacids) và nhóm thuốc kháng H2 trong việc tự dùng thuốc điều trị chứng ợ nóng và những triệu chứng có liên quan khác đến bệnh đường tiêu hóa.

Những yếu tố này cũng góp phần gây ra sự lạm dụng thuốc cũng như sử dụng thuốc không đúng cách. Các bác sĩ thường kê đơn thuốc này trong thời gian dài, thậm chí là suốt đời và nhiều bệnh nhân sử dụng thuốc này như một thuốc OTC (thuốc không cần kê đơn) vượt ra ngoài tầm liệu trình khuyến cáo mà không hề có bất kỳ sự giám sát nào.

Thuốc nhóm NSAIDs là thuốc giúp giảm đau, chống viêm, có hay không có hạ sốt, không có steroid trong cấu trúc. Các loại thuốc kháng viêm không steroid thường gặp như Aspirin, Ibuprofen, Naproxen, Diclofenac… rất hay được sử dụng để giảm đau, chống viêm hoặc hạ sốt mà không cần phải có đơn kê của bác sĩ. Nhóm này có ít nhất 20 chất có cấu trúc hóa học khác nhau, nhưng cách thức tác dụng tương tự nhau.

Ngoài ra, nhóm thuốc này còn có mặt trong các loại kem, gel bôi tại chỗ hoặc miếng dán ngoài da như Salonpas, Voltaren emugel... Hiện nay, trong thực tế, rất nhiều NSAIDs bị lạm dụng, sử dụng sai cách và gây ra khá nhiều ADR nguy hiểm, đặc biệt là thủng dạ dày, xuất huyết đường tiêu hóa. Do đó, việc phối hợp PPI trong các phác đồ điều trị có NSAIDs gần như là khuyến cáo ưu tiên nhất mà thầy thuốc chọn dùng để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

NSAIDs là một trong những loại thuốc được kê đơn rộng rãi nhất trên thế giới. Lợi ích chính của chúng bắt nguồn từ tác dụng chống viêm và giảm đau, nhưng việc sử dụng NSAID không phải là vô hại, vì chúng chủ yếu làm tăng nguy cơ mắc bệnh đường tiêu hóa và các biến chứng tim mạch. NSAIDs làm tổn thương đường tiêu hóa trên và dưới bằng cách ức chế COX1 là một enzym tham gia vào quá trình tạo ra các prostaglandin bảo vệ niêm mạc dạ dày và hỗ trợ đông máu, do đó gây tổn thương tại chỗ cho niêm mạc đường tiêu hóa. Nếu cần điều trị bằng NSAID, bệnh nhân có nguy cơ sẽ cần các chiến lược phòng ngừa bao gồm điều trị đồng thời NSAID với thuốc tiêu hóa PPI.

Để hạn chế các phản ứng có hại của thuốc trên hệ tiêu hóa, các NSAID nên được sử dụng ở liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn nhất, đặc biệt là đối với các bệnh nhân là người cao tuổi. Việc sử dụng NSAIDs cùng với PPIs là hết sức cần thiết và phải cân nhắc kỹ để chọn dạng thuốc phù hợp.

Theo Thông tư số 20/2022/TT-BYT về điều kiện thanh toán các thuốc hóa dược, sinh phẩm cho người tham gia BHYT có quy định, quỹ BHYT thanh toán theo chỉ định trong tờ hướng dẫn sử dụng thuốc kèm theo hồ sơ đăng ký thuốc đã được cấp phép và chỉ định dự phòng loét dạ dày tá tràng, xuất huyết tiêu hóa tại dạ dày, tá tràng do stress ở bệnh nhân hồi sức tích cực.

ThS.Lê Quốc Thịnh