DN gặp khó khi đơn hàng giảm, đời sống NLĐ cũng không khá hơn vì thu nhập không đủ đáp ứng mức sống tối thiểu.

Ngày mai (20/12/2023), Hội đồng Tiền lương Quốc gia dự kiến sẽ họp phiên thứ 2 để bàn về phương án điều chỉnh lương tối thiểu vùng cho năm 2024. Trước thềm phiên họp, ILO tại Việt Nam đã gửi báo cáo Tổng thuật về lương tối thiểu khu vực ASEAN trong khủng hoảng từ đại dịch Covid-19 và lạm phát tăng cao tới Bộ LĐ-TB&XH.

Theo ILO, lương tối thiểu danh nghĩa do Chính phủ quy định, còn lương thực tế có tính đến tác động của lạm phát và sức mua. Giai đoạn 2015-2022, Việt Nam điều chỉnh lương tối thiểu với quỹ đạo đi lên, từ 119 USD tháng 12/2015 lên 168 USD vào tháng 12/2022. Lần gần nhất điều chỉnh ngày 1/7/2022 với mức trung bình 6% sau 2 năm rưỡi trì hoãn vì đại dịch Covid-19. Song lạm phát tăng khiến giá trị thật của tiền lương tối thiểu không tăng nhiều. ILO thống kê thời kỳ 2015-2019, lương tối thiểu danh nghĩa tăng 42,7% song lạm phát khiến tiền lương thực tế chỉ tăng 20,1%. Giai đoạn 2020 -2022, lương tối thiểu điều chỉnh trên 6%, song tiền lương thực tế chỉ tăng 0,7%. ILO khuyến nghị cơ quan có thẩm quyền điều chỉnh lương tối thiểu theo kịp lạm phát để giữ giá trị thật của việc tăng lương cho NLĐ, đo lường nhu cầu của họ và gia đình để thúc đẩy công bằng xã hội. Song điều chỉnh lương cũng cần dựa vào số liệu chính xác về lạm phát, tăng trưởng kinh tế, việc làm, khả năng chi trả của DN và năng suất lao động.

Khảo sát về đời sống lao động nửa đầu năm 2023 của Công đoàn Việt Nam cho thấy thu nhập trung bình của công nhân đạt 7,88 triệu đồng, trong khi chi tiêu mỗi tháng của gia đình họ là 11,7 triệu. Thu nhập chỉ đáp ứng khoảng 70% chi tiêu của người được khảo sát. Mức chi tiêu của NLĐ cũng đã tăng 19% so với năm 2022, chủ yếu do giá cả, tiền điện nước tăng cao. Do đó, Công đoàn Việt Nam kiến nghị Hội đồng Tiền lương quốc gia sớm khởi động lại đàm phán điều chỉnh lương tối thiểu vùng năm 2024 để nếu không kịp vào đầu năm 2024 thì vẫn cùng lúc với cải cách tiền lương khu vực nhà nước áp dụng từ tháng 7/2024. Từ năm 2025, tiền lương khu vực công dự kiến tăng bình quân 7% mỗi năm thì tỷ lệ điều chỉnh lương tối thiểu trong doanh nghiệp thấp nhất cũng nên xấp xỉ mức này. Bởi ngoài bù trượt giá cần tính nhiều yếu tố khác sau gần hai năm chưa điều chỉnh.

Chia sẻ việc tăng lương tối thiểu vùng, bà Trần Thị Hồng Vân- Chủ tịch Công đoàn Công ty Nissei Electric Việt Nam phân tích, trong hai năm 2020- 2021 do tình hình khó khăn vì dịch Covid-19, Nhà nước đã không điều chỉnh lương tối thiểu vùng. Đến năm 2022, Chính phủ ban hành Nghị định 38/2022/NĐ-CP (có hiệu lực từ tháng 7/2022), điều chỉnh lương tối thiểu vùng quy định mức cao nhất (vùng 1) là 4,68 triệu đồng. Tuy nhiên, Nghị định này lại không quy định mức lương tối thiểu đối với NLĐ đã qua học nghề, đào tạo nghề phải cao hơn 7%, như những nghị định về lương tối thiểu vùng trước, nên rất thiệt thòi cho NLĐ. Cụ thể, Nghị định 90/2019/NĐ-CP quy định mức lương tối thiểu vùng cao nhất (vùng 1) là 4,42 triệu đồng, nếu cộng thêm 7% đối với những NLĐ đã qua đào tạo nghề, thì sẽ là 4.729.400 đồng (4.420.000 đồng + 309.400 đồng). Trong khi đó, mức lương tối thiểu vùng cao nhất (vùng 1) theo Nghị định 38/2022/NĐ-CP chỉ là 4,68 triệu đồng.

Như vậy, so với quy định tại Nghị định 90/2019/NĐ-CP thì mức lương tối thiểu vùng cao nhất theo Nghị định 38/2022/NĐ-CP còn ít hơn 49.400 đồng vì không được cộng 7% đối với lao động đã qua đào tạo nghề. “Đặc biệt, từ tháng 7/2022 đến nay (17 tháng), cũng chưa có quy định mới về tiền lương tối thiểu vùng, trong khi giá cả các mặt hàng, tiền điện, tiền nước, chi phí sinh hoạt liên tục tăng khiến NLĐ phải chịu đựng quá lâu, ảnh hưởng lớn đến đời sống của chính bản thân và gia đình họ”- bà Vân nói.

Bên cạnh đó, mức lương tối thiểu vùng của Nhà nước lại luôn thấp hơn so với thực tế mà doanh nghiệp chi trả. Đơm cử, mức lương tối thiểu tại Công ty Nissei Electric Việt Nam áp dụng từ đầu năm 2023 là 5,2 triệu đồng với người chưa được đào tạo nghề, cao hơn 520.000 đồng với mức cao nhất quy định tại Nghị định 38/2022/NĐ-CP. Còn nếu đã qua đào tạo nghề là 5.632.000 đồng, cao hơn 952.000 đồng (20%) với mức cao nhất quy định tại Nghị định 38/2022/NĐ-CP. Do vậy, các cơ quan chức năng khi đàm phán việc tăng lương tối thiểu vùng, cần phải điều tra kỹ lưỡng, đúng nhu cầu sống tối thiểu của NLĐ để quyết định mức lương tối thiểu vùng, sao cho việc tăng lương này phải đúng với ý nghĩa của từ này, chứ không phải chỉ là bù đắp phần trượt giá.

Liên quan đến vấn đề này, bà Nguyễn Thị Lan Hương- nguyên Viện trưởng Viện KHLĐ&XH (Bộ LĐ-TB&XH) cho biết, Luật đã quy định rất rõ lương tối thiểu được điều chỉnh dựa vào các căn cứ: Mức sống tối thiểu của NLĐ và gia đình họ; tương quan giữa mức lương tối thiểu và mức lương trên thị trường; chỉ số giá tiêu dùng, tốc độ tăng trưởng kinh tế; quan hệ cung, cầu lao động; việc làm và thất nghiệp; năng suất lao động... Tuy nhiên, đảm bảo các yếu tố này mới là bước đầu để tăng lương tối thiểu, quan trọng hơn là khả năng chi trả của doanh nghiệp. “NLĐ nhận lương tối thiểu nhưng đây lại là chi phí doanh nghiệp chi trả. Nếu lương tối thiểu vùng cao, doanh nghiệp phải chi trả chi phí quá cao, không gánh được, họ sẽ buộc phải sa thải lao động nếu không muốn vi phạm luật”- bà Hương khẳng định.

Theo báo cáo của Chính phủ, dự báo cả năm 2023, tăng trưởng GDP đạt khoảng trên 5%, thấp hơn chỉ tiêu đề ra (khoảng 6,5%), nhiều doanh nghiệp còn gặp khó khăn, thiếu đơn hàng… Các bên liên quan cũng cần phải rà soát xem có bỏ lọt NLĐ nào hay không, có đối tượng nào đi làm fulltime đủ 48 giờ/tuần mà không được trả bằng mức lương tối thiểu hiện nay hay không...

Nguyệt Hà