Đến hết năm 2023, Việt Nam có 46 tỉnh, thành được công nhận đã loại trừ bệnh sốt rét. Việt Nam quyết tâm loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030.

Theo báo cáo của Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương, năm 2023, thế giới có 249 triệu trường hợp mắc sốt rét ở 85 quốc gia, tăng 5 triệu trường hợp so với năm 2022. Châu Phi vẫn là khu vực có tình hình sốt rét nặng nhất, ước tính có khoảng 233 triệu trường hợp mắc sốt rét, chiếm 94% số bệnh nhân sốt rét toàn cầu. Khu vực Tây Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam, có khoảng 1,4 triệu trường hợp mắc, chiếm 0,56% tổng số bệnh nhân sốt rét toàn cầu.

Điều trị cho bệnh nhân bị sốt rét

Tại Việt Nam, trong 10 năm qua, số trường hợp mắc và tử vong do sốt rét giảm dần qua các năm và đã giảm 35 lần (từ 15.752 ca xuống còn 448 ca/năm). Đặc biệt giai đoạn 2014-2016 giảm mỗi năm 2 lần và giai đoạn 2019-2021 giảm mỗi năm trên 3 lần. Năm 2023, Việt Nam ghi nhận 448 ca mắc sốt rét. Trong 18 tuần đầu năm 2024, toàn quốc ghi nhận 141 trường hợp mắc sốt rét, tăng 107,4% so với cùng kỳ năm 2023, không có dịch sốt rét xảy ra. Số ca mắc sốt rét chủ yếu tập trung tại tỉnh Khánh Hòa (94/141 trường hợp), chiếm 66,7% số mắc toàn quốc, tiếp đó là tỉnh Nghệ An (8 trường hợp), Hà Tĩnh (7 trường hợp).

Có 6 tỉnh phát hiện từ 2-4 trường hợp, còn lại phát hiện 1 trường hợp. Trong các tỉnh có bệnh nhân sốt rét có tới 13/23 tỉnh đã được công nhận loại trừ sốt rét có bệnh nhân ngoại lai trở về. Đây là một thách thức cho công tác phòng chống và loại trừ sốt rét cần phải xem xét trong thời gian tới. Vì vậy, để Việt Nam Loại trừ bệnh sốt rét vào năm 2030 theo Nghị quyết số 20 ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa 12 về tăng cường công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới thì đến năm 2027 toàn quốc phải không còn trường hợp mắc ký sinh trùng sốt rét nội địa. Trong khi đó, đến nay vẫn còn nhiều tỉnh có tình hình sốt rét dai dẳng, phức tạp thậm chí thành điểm nóng khó can thiệp như Lai Châu, Khánh Hòa, Gia Lai, Đắc Lắc, Đắc Nông…

Cùng đó, theo thống kê toàn quốc có khoảng 7 triệu người dân sống trong vùng bệnh sốt rét lưu hành tại 1.030 xã, chủ yếu là người nghèo, dân tộc thiểu số sống ở các vùng rừng núi, vùng sâu vùng xa, vùng Tây Nguyên, vùng biên giới. Ngoài ra, ý thức người dân chưa thực sự tích cực tham gia vào công tác phòng chống sốt rét như không phun hóa chất tồn lưu; không ngủ màn, không uống thuốc đúng/đủ liều khi bị bệnh tại vùng sốt rét lưu hành, đặc biệt là những người dân, đồng bào dân tộc ít người, người lao động thời vụ tại nương rẫy.

Theo ông Hoàng Đình Cảnh- Viện trưởng Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương, các bệnh ký sinh trùng có tỷ lệ nhiễm, lưu hành cao ở một số vùng, gây tác hại lớn đến sức khỏe, tuy nhiên các bệnh ký sinh trùng thường có triệu chứng lâm sàng nhẹ, một số có biểu hiện cấp tính nên chưa được người dân và xã hội quan tâm. Về nguyên nhân, phân tích của Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương cho thấy do điều kiện kinh tế, tập quán vệ sinh ăn uống, vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường còn rất kém làm tăng các nguy cơ lây nhiễm bệnh và làm hạn chế của các biện pháp phòng chống bệnh giun sán.

Một số côn trùng truyền bệnh mới xuất hiện tác động không nhỏ đến sức khỏe và đời sống của người dân (kiến ba khoang, bọ xít hút máu, bọ đậu đen,...). Tuy nhiên công tác giám sát, phát hiện và phòng chống còn gặp nhiều khó khăn. Cùng đó, chính quyền ở một số địa phương chưa quan tâm chỉ đạo, đầu tư đúng mức và kịp thời cho công tác phòng chống sốt rét, ký sinh trùng, côn trùng. Trong khi đó, sau sáp nhập CDC, cán bộ thực hiện nhiệm vụ phòng chống sốt rét, ký sinh trùng, côn trùng tuyến tỉnh không ổn định do luân chuyển, thay đổi.

Năm 2021 Bộ Y tế đã ban hành quyết định số 1745/QĐ-BYT về Kế hoạch phòng chống bệnh ký sinh trùng thường gặp tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025; quyết định số 1744/QĐ-BYT hướng dẫn giám sát và phòng chống các bệnh ký sinh trùng thường gặp tại Việt Nam; quyết định số 5003/QĐ-BYT về kế hoạch phân vùng dịch tễ bệnh ký sinh trùng thường gặp tại Việt Nam giai đoạn 2021-2025. Tuy nhiên các hoạt động này được triển khai rất chậm, mới có 33 tỉnh/thành có Kế hoạch Phòng chống bệnh Ký sinh trùng giai đoạn 2021-2025. Trong đó có 7 tỉnh được UBND tỉnh phê duyệt, 10 tỉnh được Sở Y tế phê duyệt, còn lại do Trung tâm Kiểm soát bệnh tật phê duyệt. Đến hết năm 2023 mới chỉ 7% số huyện đã tiến hành hoạt động phân vùng dịch tễ bệnh ký sinh trùng.

Trong thời gian tới, Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương đề nghị các Vụ, Cục liên quan trình Lãnh đạo Bộ Y tế phê duyệt kế hoạch phòng chống dịch, phòng chống giun sán và nhiệm vụ đặc thù phòng chống sốt rét, phòng chống sốt xuất huyết năm 2024. Hằng năm, trình Bộ Y tế có văn bản đôn đốc, yêu cầu các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương củng cố hệ thống và cấp kinh phí cho hoạt động phòng chống sốt rét, ký sinh trùng, côn trùng; tăng cường chỉ đạo các tỉnh có tình hình sốt rét phức tạp...

Viện trưởng Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương nhấn mạnh: Để hoàn thành được mục tiêu Loại trừ bệnh sốt rét ở Việt Nam vào năm 2030, chúng ta cần có những giải pháp đồng bộ. Trước tiên, phải dồn tổng lực để về đích. Đó là xây dựng chiến lược loại trừ sốt rét để huy động sự tham gia của toàn xã hội và đầu tư ngân sách của địa phương thay thế nguồn viện trợ; duy trì tính bền vững.

Đồng thời, đẩy mạnh truyền thông, vận động chính sách; duy trì và sắp xếp lại hệ thống cán bộ làm công tác chuyên môn- hệ thống xét nghiệm, giám sát ca bệnh - lồng ghép hệ thống điều trị trong y tế- chủ động giám sát và phòng chống véc tơ; tập huấn và đào tạo nguồn nhân lực; duy trì hệ thống giám sát, báo cáo; ứng dụng công nghệ thông tin. Song song với đó, tiếp tục các nghiên cứu khoa học, điều tra đánh giá về dịch tễ, véc tơ, kháng thuốc, cung cấp bằng chứng khoa học để đưa ra các hướng dẫn chuyên môn phù hợp; chủ động đánh giá và phòng sốt rét quay trở lại tại các địa phương đã loại trừ.

Hà Hùng