Chiều 15/3, tại Diễn đàn Báo chí quốc gia 2024- trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2024, đã diễn ra phiên thảo luận với chủ đề "Báo chí dữ liệu và chiến lược nội dung vượt trội".

Bà Vũ Việt Trang- Tổng Giám đốc TTX Việt Nam; ông Trần Trọng Dũng- Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam; PGS-TS.Đỗ Thị Thu Hằng- Trưởng ban Nghiệp vụ (Hội Nhà báo Việt Nam) chủ trì phiên thảo luận. Diễn giả tham gia thảo luận có ông Kah Whye Lee- Giám đốc khu vực Châu Á (Hiệp hội Báo chí-Xuất bản thế giới); PGS-TS.Trần Quang Diệu- Giám đốc Trung tâm Ứng dụng CNTT (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh); ThS.Ngô Việt Anh- Phó Trưởng ban Nhân dân điện tử (Báo Nhân Dân); ThS.Trần Lệ Thùy- chuyên gia báo chí truyền thông; cùng một số khách mời là lãnh đạo các cơ quan báo chí Trung ương và địa phương.

Các diễn giả tham gia thảo luận

Báo chí dữ liệu là gì?

Theo các chuyên gia, báo chí dữ liệu là một lĩnh vực mới mẻ kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau, như khoa học xã hội, khoa học dữ liệu, khoa học máy tính, phân tích dữ liệu, thiết kế thông tin và kể chuyện. Báo chí dữ liệu là cách kể chuyện mới, đưa dữ liệu vào, để có câu chuyện mới hấp dẫn người đọc và giúp người đọc dễ hiểu.

PGS-TS.Đỗ Thị Thu Hằng phát biểu tại phiên thảo luận

Làm rõ nội dung này, PGS-TS.Đỗ Thị Thu Hằng cho biết, vài năm gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, mạng xã hội và gần đây là trí tuệ nhân tạo (AI) đã tác động đến hành vi người dùng internet và xu thế phát triển của báo chí hiện đại. Theo Báo cáo Xu hướng báo chí-truyền thông năm 2024 của Viện Nghiên cứu Báo chí Reuters (Anh), có 3 xu hướng chính đang tác động đến báo chí truyền thông: Thứ nhất, nhiều loại thiết bị mới ra đời. Thứ hai, các nền tảng số, mạng xã hội chuyên biệt về sáng tạo âm thanh và video phát triển bùng nổ. Thứ ba, làn sóng trí tuệ nhân tạo.

Theo PGS-TS.Đỗ Thị Thu Hằng, một số tòa soạn gọi sự thay đổi này là “giai đoạn thứ hai” trong cuộc cách mạng kỹ thuật số, đòi hỏi các cơ quan báo chí phải có chiến lược nội dung khác biệt, vượt trội để giữ chân công chúng. "Tại Việt Nam, một số cơ quan báo chí đang thúc đẩy chiến lược nội dung đa phương tiện, kết hợp báo chí dữ liệu với khoa học công nghệ và các ý tưởng sáng tạo; một số cơ quan báo chí tập trung vào chiến lược nội dung chuyên sâu vào các thị trường ngách"- PGS-TS.Đỗ Thị Thu Hằng nhận định.

ThS.Trần Lệ Thùy- chuyên gia báo chí truyền thông trao đổi tại phiên thảo luận

ThS.Trần Lệ Thùy- chuyên gia báo chí truyền thông cũng cho rằng, báo chí dữ liệu là một xu hướng tất yếu và là một lĩnh vực mới mẻ kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau, như khoa học xã hội, khoa học dữ liệu, khoa học máy tính, phân tích dữ liệu, thiết kế thông tin và kể chuyện".

Do đó, theo ThS.Thùy, các toà soạn báo chí Việt Nam nên quan tâm đến phát triển báo chí dữ liệu, trở thành nghiệp vụ không thể thiếu của nhà báo. "Nghiệp vụ dữ liệu đi cùng với kỹ năng sản xuất tác phẩm báo chí, có thể đảm bảo tính công bằng, chính xác, cân bằng trong tác phẩm báo chí, xây dựng lòng tin đối với độc giả. Đây là một chiến lược quan trọng trong xây dựng nội dung vượt trội"- ThS.Thùy chia sẻ.

PGS-TS.Trần Quang Diệu nói về nội dung báo chí vượt trội

Đồng quan điểm, PGS-TS.Trần Quang Diệu nhấn mạnh, việc ứng dụng khoa học dữ liệu để phát triển nội dung báo chí vượt trội là xu hướng tất yếu hiện nay. Đưa ra thông tin chung về mô hình toà soạn số, PGS.Diệu lưu ý, trước đây, dữ liệu chỉ tham gia một phần vào các tuyến bài, còn nay công nghệ đã khiến dữ liệu hiện diện như một thể loại báo chí mới mẻ. Theo đó, từ ý tưởng, các nhà báo sẽ xác định dữ liệu, làm giàu dữ liệu dựa trên các nền tảng công nghệ, phân tích, đánh giá, rồi tiến hành trực quan hoá trước khi tiến hành xuất bản.

Dựa trên các nghiên cứu cụ thể, PGS.Diệu nhận định: "Hiện tại, các cơ quan báo chí mới chỉ dừng ở mức tương đối độc lập, chưa có sự liên kết và chia sẻ". Đồng thời cho rằng, cần xây dựng một hệ sinh thái báo chí, mà ở đó các cơ quan báo chí có thể cùng chia sẻ dữ liệu, tạo thành một kho dữ liệu chung. Để làm được điều này, các cơ quan quản lý nhà nước cần có sự hướng dẫn, định hướng cụ thể.

Doanh thu báo in vẫn chiếm 57%

Trao đổi tại phiên thảo luận, ông Kah Whye Lee- Giám đốc khu vực Châu Á (Hiệp hội Báo chí-Xuất bản thế giới) thông tin về cuộc khảo sát của WAN-IFRA (Hiệp hội Báo chí thế giới) đối với trên 175 lãnh đạo cơ quan báo chí. Theo đó, mặc dù có nhiều thách thức, nhưng các lãnh đạo đều tỏ ra khá lạc quan với năm 2024 và còn lạc quan hơn ở dài hạn- trong khoảng 3 năm tới.

Ông Kah Whye Lee trao đổi tại phiên thảo luận

Ông Kah Whye Lee cho biết, khoảng 80% toà soạn lo ngại về AI và coi đây là mối nguy cơ của mình. Đáng lo ngại nhất là dùng nội dung của toà soạn nhưng không trả tiền, thứ hai là độc giả sẽ đọc nội dung của AI chứ không đọc trên báo chí nữa, thứ 3 là lo ngại về tin giả. Tuy nhiên, theo ông Kah Whye Lee, doanh thu từ báo in chiếm hơn một nửa (57%) và cao hơn năm ngoái- đây là điều rất đáng ngạc nhiên. Trong khi đó, nguồn thu phát hành số tăng khá ít 2%, thu từ kỹ thuật số đang giảm.

Ông Kah Whye Lee cho biết thêm, doanh thu lớn nhất vẫn đến từ quảng cáo; đồng thời vẫn có định hướng từ phát hành và đến từ độc giả. Xu hướng đáng quan tâm, đó là các toà soạn ngày càng tìm cách đa dạng hoá nguồn thu ngoài doanh thu từ quảng cáo. Điều này có nghĩa là các nguồn doanh thu mới ngày càng tăng lên.

Nhà báo Ngô Việt Anh chia sẻ tại phiên thảo luận

Nhà báo Ngô Việt Anh- Phó Trưởng ban Nhân dân điện tử (Báo Nhân Dân) cũng cho biết, hiện báo chí thế giới đang phải đối mặt với sự cạnh tranh lớn từ mạng xã hội. Các nền tảng như TikTok phát triển nhanh chóng, tiếp cận ngày càng nhiều lượng khán giả trẻ. Nhiều nhà sáng tạo nội dung video thậm chí có nhiều người theo dõi và xem hơn cả các kênh báo chí chính thống trên TikTok. Mặc dù vậy, theo nhà báo Ngô Việt Anh, báo chí thế giới vẫn đang đón nhận nhiều tín hiệu lạc quan.

Theo đó, những tổ chức tin tức và truyền thông chất lượng vẫn có thể tăng trưởng bền vững vào năm 2024 trên cơ sở phát triển các gói đăng ký và kết hợp nhiều nguồn doanh thu. Thế giới cũng sẽ chứng kiến nhiều sự kiện chính trị (hơn 40 cuộc bầu cử) và thể thao (Thế vận hội Olympic) trong năm 2024. Đây sẽ là đòn bẩy để các toà soạn tăng số lượng độc giả. Về công nghệ, cần phát triển mô hình toà soạn báo chí công nghệ, tăng cường đầu tư trang thiết bị, kỹ sư công nghệ; đẩy mạnh hợp tác với các công ty công nghệ cũng như ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Về tài chính, các cơ quan báo chí cần sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách; đồng thời đa dạng nguồn thu từ quảng cáo nội dung, tổ chức sự kiện để tái đầu tư.

Để thích ứng với công nghệ số, đại diện một số cơ quan báo chí địa phương cũng cho biết, đã và đang trong quá trình chuyển đổi số và thực hiện các nội dung vượt trội, hướng tới việc kéo công chúng về với mình...

Nâng cao tính Đảng, tính định hướng trong hoạt động báo chí 

Trong khi đó, tại phiên thảo luận cùng ngày với chủ đề: "Nâng cao tính Đảng, tính định hướng trong hoạt động báo chí", Nhà báo Nguyễn Minh Đức- Tổng Biên tập Báo Hà Nội Mới nhìn nhận, cạnh tranh thông tin giữa báo chí chính thống với mạng xã hội, cạnh tranh thông tin giữa các cơ quan báo chí với nhau ngày càng gay gắt. Sự cạnh tranh đó được đánh giá trên các phương diện: Tính thời sự, tính cấp thiết, tính hấp dẫn, tính chính xác của thông tin, tạo nên sức hút đối với bạn đọc.

Nhà báo Nguyễn Minh Đức nhấn mạnh tính định hướng trong hoạt động báo chí

Theo Nhà báo Nguyễn Minh Đức, thực tế báo Đảng đang gặp những thách thức trước yêu cầu bảo đảm nhiệm vụ cung cấp thông tin chính thống, kịp thời, sâu rộng đến các tầng lớp nhân dân, nhất là sự cạnh tranh khốc liệt và các tác động tiêu cực của mạng xã hội và các kênh truyền thông khác. "Muốn có độc giả, muốn giữ được bạn đọc, báo Đảng phải tự làm mới, giữ riêng bản sắc của mình. Đồng thời, phải cải tiến để đáp ứng nhanh nhu cầu thông tin khi mặt bằng nhận thức của công chúng ngày càng cao"- Nhà báo Nguyễn Minh Đức nói.

Cũng theo Nhà báo Nguyễn Minh Đức, giải pháp được đưa ra là báo Đảng cần đưa tin kịp thời, chính xác; nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ cho phóng viên; đưa thông tin hấp dẫn bạn đọc; hình thức thể hiện ngắn gọn, chắt lọc thông tin. Bên cạnh đó, phương thức trình bày phải đa dạng, giúp bạn đọc dễ tiếp cận; chú trọng thông tin có tác động lớn đến người dân.

Tại phiên thảo luận, Nhà báo Ngô Minh Tuấn- Tổng Biên tập Tạp chí Xây dựng Đảng cũng đề xuất 4 giải pháp nhằm nâng cao tính Đảng, tính định hướng trong hoạt động báo chí. Cụ thể, các cơ quan báo chí cần làm tốt công tác cán bộ và công tác xây dựng Đảng; tăng cường vai trò quản lý của các cơ quan chủ quản; tăng cường vai trò và đổi mới công tác định hướng tư tưởng của Ban Tuyên giáo Trung ương; phát huy vai trò nòng cốt của các báo, tạp chí của Đảng trong việc nâng cao tính Đảng, tính định hướng trong hoạt động báo chí.

Lê Văn