Để đạt được mục tiêu BHYT toàn dân, các nước Châu Âu đang tiếp tục nỗ lực cải cách hệ thống y tế, nhằm giảm bớt các rào cản và thúc đẩy khả năng tiếp cận công bằng với dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người dân trong khu vực.

Nhiều rào cản hạn chế bao phủ BHYT toàn dân

BHYT toàn dân là một ưu tiên toàn cầu theo Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên hợp quốc khi các Chính phủ nỗ lực đảm bảo rằng, tất cả mọi người đều có quyền tiếp cận đầy đủ các dịch vụ y tế chất lượng mà họ cần, khi nào và ở đâu họ cần mà không gặp khó khăn về tài chính. Tuy nhiên, tại Châu Âu, mục tiêu này gặp nhiều rào cản. Trong đó, sự gia tăng chi phí chăm sóc sức khỏe ảnh hưởng trực tiếp đến nỗ lực đạt bao phủ BHYT toàn dân, vì phạm vi dịch vụ được bao phủ và mức độ chia sẻ chi phí, góp phần tạo nên mức độ bao phủ chăm sóc sức khỏe toàn diện ở bất kỳ quốc gia cụ thể nào.

Ở Châu Âu, những lo ngại về tài chính cho ngành y tế là đặc biệt quan trọng. Tại Liên minh Châu Âu (EU), chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe vào năm 2022 là 8,1% tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Trong số này, khoảng 15% do bệnh nhân chi trả thông qua chi tiêu từ tiền túi. Ở một số quốc gia ở Đông Âu và Trung Á, hơn một nửa chi tiêu y tế được chi trả từ tiền túi, trong một số trường hợp, tỷ lệ này tăng lên trên 70%. Để chống lại áp lực tài chính, nhiều quốc gia đang tìm cách tăng hiệu suất và hiệu quả chi phí của hệ thống của họ, đồng thời đảm bảo rằng chi phí chăm sóc sức khỏe không tạo ra rào cản tiếp cận, đặc biệt đối với các hộ gia đình nghèo hơn và những người cần trang trải chi phí lâu dài điều trị theo thời gian.

Cùng với những lo ngại về tài chính, các rào cản về địa lý và kinh tế, xã hội có thể hạn chế nỗ lực đạt được bao phủ BHYT toàn dân. Sự phân bổ không đồng đều về cơ sở hạ tầng và nhân sự y tế có thể cản trở việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc cho cộng đồng nông thôn và vùng sâu, vùng xa, ngay cả khi hệ thống y tế hoạt động tốt và giá cả phải chăng tồn tại ở cấp quốc gia. Sức khỏe cũng bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố kinh tế, môi trường và xã hội. Những yếu tố này bao gồm tình trạng kinh tế, xã hội, giới tính và dân tộc- những điều này có thể hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc và duy trì sự bất bình đẳng về sức khỏe…

Mở rộng quyền tiếp cận dịch vụ chăm sóc ban đầu miễn phí

Thực tế ở Châu Âu, mức độ bao phủ cao của các dịch vụ y tế thiết yếu đã tăng hơn nữa trong thập kỷ qua. Trong EU, hầu hết các quốc gia đã đạt được mức độ bao phủ phổ cập hoặc gần như phổ quát cho ít nhất một nhóm dịch vụ cốt lõi, thường bao gồm tư vấn với bác sĩ, xét nghiệm, khám và chăm sóc tại BV. Tuy nhiên, khi đại dịch Covid-19 xuất hiện đã bộc lộ nhiều bất bình đẳng về cơ cấu trong các hệ thống hiện có, cũng như tầm quan trọng của việc đầu tư bền vững vào lực lượng lao động, để đảm bảo có đủ số lượng bác sĩ, y tá và các nhân viên chăm sóc sức khỏe và chăm sóc dài hạn khác.

Cũng từ đây, trên khắp khu vực, các Chính phủ đã tìm cách ứng phó với những thách thức này bằng những cải cách nhằm giải quyết phạm vi bao phủ, khả năng tiếp cận, chất lượng và hiệu quả của hệ thống y tế. Vào năm 2023, Ireland đã mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc của bác sĩ đa khoa (GP) thông qua chương trình Thẻ thăm khám bác sĩ đa khoa, cung cấp quyền tiếp cận phổ cập và phù hợp với khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu miễn phí. Đây là đợt mở rộng lớn nhất trong lịch sử đất nước, nhằm mục đích đảm bảo rằng không có rào cản chi phí trong việc tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Theo hệ thống chăm sóc sức khỏe của Ireland, tất cả cư dân hợp pháp đều có thể tiếp cận gói dịch vụ chăm sóc sức khỏe hạn chế, trong khi trẻ nhỏ, người già và cá nhân có thu nhập thấp đến trung bình đủ điều kiện nhận gói phúc lợi lớn hơn. Do Thỏa thuận GP năm 2023, ngưỡng thu nhập đối với các quyền lợi được kiểm tra theo phương tiện theo chương trình Thẻ thăm khám GP đã được tăng lên đáng kể, để phù hợp với thu nhập trung bình hằng tuần và hiện cao hơn 37% đối với tất cả cư dân hợp pháp. Cải cách cũng mở rộng khả năng tiếp cận phổ cập bằng cách nâng độ tuổi giới hạn đối với trẻ em từ dưới 6 tuổi lên dưới 8 tuổi. Để đảm bảo đầy đủ các dịch vụ được cung cấp, sáng kiến ​​này cũng hỗ trợ đào tạo thêm bác sĩ đa khoa.

Chính phủ Ireland ước tính rằng, có thêm 78.000 trẻ em và 430.000 người lớn hiện đủ điều kiện tham gia chương trình Thẻ thăm khám bác sĩ do cải cách. Hơn nữa, những cá nhân có thu nhập thấp hơn cũng có thể đủ điều kiện tham gia chương trình Thẻ Y tế của Ireland, nơi cung cấp nhiều dịch vụ y tế miễn phí hơn. Kết quả là, hơn một nửa dân số Ireland hiện được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu miễn phí.

Đưa người giúp việc gia đình vào hệ thống BHYT quốc gia

Trong khi đó, vào tháng 1/2024, Romania đã chính thức thực thi Luật số 111/2022, giới thiệu chương trình phiếu quà tặng sinh hoạt hộ gia đình. Khi làm như vậy, nó khuyến khích chính thức hóa và giúp người giúp việc gia đình hòa nhập vào hệ thống an sinh xã hội của đất nước, bao gồm cả hệ thống BHYT. Chương trình khuyến khích việc tự nguyện sử dụng phiếu thưởng thay vì tiền mặt để trả lương cho những người giúp việc gia đình không thường xuyên. Phiếu thưởng có giá trị 15 leu Romania (RON) (tương đương 3 EUR) và người SDLĐ có thể mua từ nhiều nguồn khác nhau của Chính phủ. 

Sau đó, người giúp việc gia đình có thể đổi thành tiền mặt bằng các chứng từ. Bằng cách làm như vậy, họ sẽ được BHYT chi trả, cung cấp khả năng tiếp cận miễn phí gói dịch vụ y tế cơ bản. Việc đăng ký này được duy trì nếu NLĐ rút tiền mặt bằng ít nhất 85 chứng từ mỗi tháng. Việc sử dụng hệ thống phiếu thưởng được khuyến khích đối với người SDLĐ thông qua việc được hưởng 75 phiếu thưởng miễn phí mỗi năm đối với người SDLĐ mua hơn 600 phiếu thưởng mỗi năm và cho NLĐ thông qua việc giảm thuế và đóng góp xã hội đối với thu nhập kiếm được từ phiếu thưởng.

Chính phủ Romania ước tính rằng 16-38% dân số hoạt động kinh tế thực hiện một số loại công việc phi chính thức, trong đó bao gồm một tỷ lệ lớn lao động giúp việc gia đình. Chương trình mới tìm cách mang lại sự đảm bảo việc làm, chính thức hóa và khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt hơn cho những cá nhân này. Chính phủ ước tính rằng, 20.000 người giúp việc gia đình sẽ đăng ký tham gia hệ thống BHYT xã hội vào cuối năm 2024 nhờ cải cách này.

Nâng cao hiệu quả và khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe

Vào tháng 4/2023, Croatia bắt đầu thực thi Luật số 582 năm 2023 sửa đổi Đạo luật Chăm sóc sức khỏe, tiến hành tái tổ chức đáng kể hệ thống chăm sóc sức khỏe của mình. Cải cách nhằm mục đích nâng cao hiệu quả của hệ thống, chuẩn hóa thời gian chờ đợi và cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe trên toàn quốc.  

Giống như nhiều quốc gia, Croatia có cơ sở hạ tầng chăm sóc sức khỏe phân bố không đồng đều theo địa lý, với nhu cầu y tế chưa được đáp ứng cao hơn ở các cộng đồng nông thôn và hải đảo cũng như sự trùng lặp về dịch vụ ở khu vực thành thị. Để giải quyết vấn đề này, mỗi quận hiện sẽ có một trung tâm y tế, nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc tổng quát cũng như các dịch vụ tâm lý, ngôn ngữ trị liệu và các dịch vụ chuyên khoa khác, cùng với các chi nhánh bổ sung phục vụ cộng đồng đông đảo. 

Cuộc cải cách cũng tập trung hóa hoạt động mua sắm công và chuyển giao quyền thành lập các BVĐK cho chính quyền trung ương. Chính quyền địa phương giữ quyền tác động đến việc bổ nhiệm lãnh đạo BV. Khoản đồng thanh toán tối đa của bệnh nhân cho mỗi hóa đơn y tế đã tăng từ 265 EUR lên 530 EUR.

Tiếp tục xu hướng cải cách y tế ở Croatia, trong những năm gần đây, việc tái cơ cấu tập trung vào việc làm cho tài chính y tế bền vững hơn, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ chi tiêu y tế công cao hơn các quốc gia khác có tỷ lệ so sánh mức chi tiêu y tế. Nó cũng tìm cách thu hẹp sự bất bình đẳng về sức khỏe thông qua việc cải thiện việc phân phối và tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Cải cách dịch vụ chăm sóc

Song hành với mục tiêu bao phủ BHYT toàn dân, một số nước Châu Âu cũng đang nỗ lực cải cách hệ thống y tế, nhằm cải thiện khả năng tiếp cận và tính đầy đủ của các dịch vụ chăm sóc. Tại Áo, trợ cấp chăm sóc trả cho những người bị khuyết tật tâm lý nghiêm trọng và chứng sa sút trí tuệ đã được tăng lên vào năm 2022 để trang trải thêm 20 giờ chăm sóc mỗi tháng. Phần thưởng chăm sóc theo mức thu nhập cũng được giới thiệu cho những người chăm sóc có thu nhập dưới 1.500 EUR một tháng. Tiền thưởng được trả cho những cá nhân đã nghỉ việc để chăm sóc một thành viên gia đình cần được chăm sóc toàn thời gian (hơn 160 giờ chăm sóc mỗi tháng).

Tại Đức, trong khuôn khổ cuộc cải cách hệ thống chăm sóc dài hạn năm 2023, các khoản trợ cấp tiền mặt và hiện vật cho dịch vụ chăm sóc tại nhà và xe cứu thương đều tăng 5% và sẽ tự động được điều chỉnh theo giá cả vào năm 2025 và 2028. Ngoài ra, thời hạn của trợ cấp hỗ trợ được trả cho những cá nhân phải nghỉ làm để chăm sóc người thân, đã được kéo dài lên tới 10 ngày mỗi năm dương lịch.

Tại Slovakia, một phúc lợi chăm sóc mới đã được đưa ra vào năm 2021, cho phép các cá nhân chăm sóc người thân bị bệnh nhận được trợ cấp BHXH thông qua chương trình bảo hiểm ốm đau hiện có. Người chăm sóc đủ điều kiện nhận trợ cấp tiền mặt lên tới 90 ngày, chi trả 55% số tiền lương bị mất khi cung cấp dịch vụ chăm sóc tại nhà hoặc chăm sóc giảm nhẹ…

Những cải cách trên của các nước Châu Âu đang dần cải thiện phạm vi bao phủ, khả năng tiếp cận, chất lượng, tính bền vững và hiệu quả của hệ thống y tế, góp phần nâng cao khả năng phục hồi chung của quốc gia. Tiến trình hướng tới bao phủ BHYT toàn dân thiết lập nền tảng vững chắc cho sức khỏe và hạnh phúc của toàn bộ người dân, đồng thời nâng cao khả năng của các quốc gia trong việc phát hiện, ứng phó và phục hồi sau khủng hoảng, cho dù đó là đại dịch, thiên tai hay suy thoái kinh tế.

Thanh Hằng (Theo ISSA)