Nguyên nhân dẫn đến số người hưởng thất nghiệp tăng cao là do khó khăn trong thị trường xuất khẩu chính, doanh nghiệp thiếu vốn, bị cắt giảm đơn hàng… khiến tăng số lao động bị mất việc làm, giảm giờ làm, quý sau cao hơn quý trước.

Theo Bộ LĐ-TB&XH, 9 tháng qua, mặc dù thị trường lao động tiếp tục được phục hồi, lực lượng lao động có việc làm Quý III/2023 tiếp tục tăng so với quý trước và so với cùng kỳ năm trước, song tình trạng lao động buộc nghỉ giãn việc, thôi việc, mất việc ở các doanh nghiệp vẫn diễn ra. Trong 9 tháng đầu năm 2023, cả nước có hơn 812.000 lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp, tăng hơn 10% so với cùng kỳ, số người có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp trên 772.000 người, tăng 7,3% so với cùng kỳ.

Thông tin về nguyên nhân khiến nhiều lao động đăng ký hưởng trợ cấp thất nghiệp, ông Nguyễn Hoàng Vĩnh Thanh- Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch tài chính (Bộ LĐ-TB&XH) cho biết, qua tổng hợp báo cáo từ các địa phương cho thấy, tình hình sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp trong 9 tháng qua vẫn còn chịu tác động của hậu Covid-19. Nhiều DN thiếu đơn hàng, tạm dừng hoạt động, thậm chí giải thể. Trong đó, phần lớn số bị ảnh hưởng thuộc khối thâm dụng lao động trong các khu vực dệt may, da giày, đồ gỗ… đã khiến số lao động bị giảm việc làm, mất việc gia tăng. Mất việc, không có thu nhập và quyết định nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp là lựa chọn của nhiều người lao động trong bối cảnh khó khăn.

Bên cạnh đó, nhờ chính sách mở rộng đối tượng đã có những tác động nhất định khiến cho số người tham gia BH thất nghiệp ngày một tăng. Tính đến hết tháng 9 cả nước có khoảng 14,3 triệu người tham gia BH thất nghiệp, kéo theo số người được thụ hưởng chế độ này cũng tăng lên. Ước cả năm 2023, tỷ lệ lao động trong độ tuổi tham gia BH thất nghiệp khoảng 31,5- 32%. “Thực tế, số lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp chỉ tăng mạnh nhất là ở những tháng đầu năm do có nhiều lao động bị mất việc từ trước Tết, sau Tết vẫn là thời điểm trong thời hạn 3 tháng để giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp nên kéo theo số người hưởng tăng”- ông Thanh nói.

Mặc dù số lao động hưởng trợ cấp thất nghiệp tăng, song các chuyên gia đánh giá không quá lo ngại, bởi tỉ lệ thất nghiệp chung vẫn trong tầm kiểm soát. Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, tỉ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động 9 tháng năm 2023 là 2,28%, giảm 0,07 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động ở khu vực thành thị cũng duy trì tương đối ổn định, năm 2019 (thời điểm trước dịch Covid-19) là 3,11%, năm 2020 là 3,88%, năm 2021 trong điều kiện giãn cách xã hội, sản xuất kinh doanh đình trệ khiến tỷ lệ này tăng lên 4,42%. Tuy nhiên, đến năm 2022 giảm xuống còn 2,6%; 9 tháng năm 2023 là 2,73%.

Dưới góc nhìn khác, bà Trịnh Thu Nga- Phó Viện trưởng Viện KHLĐ&XH cho biết, thị trường lao động Việt Nam có những đặc thù hơn so với các thị trường lao động khác, bởi khu vực nông nghiệp và phi chính thức vẫn tiếp tục là giá đỡ quan trọng cho lao động mất việc làm. Vì thế, ngay cả thời điểm dịch Covid-19, tỷ lệ thất nghiệp cũng không tăng lên quá cao. Gần đây, do tác động của suy giảm kinh tế thế giới, nhiều doanh nghiệp bị ảnh hưởng, khiến lao động mất việc, giảm giờ làm, từ đó phần nào kéo tăng tỷ lệ thất nghiệp, nhưng không quá lo ngại. “NLĐ trong các khu công nghiệp, khu chế xuất khi mất việc làm họ sẽ lựa chọn quay trở về quê hương và tiếp tục làm việc, hoặc xoay sở các công việc làm phi chính thức để có thu nhập (bán hàng online, chạy grab…), tức vẫn tính là có việc làm”- bà Nga phân tích.

Tuy nhiên, khi làm việc trong khu vực này thì vấn đề đáng lo ngại là chất lượng việc làm rất thấp, mức thu nhập bấp bênh, họ cũng không được đảm bảo các chế độ về an sinh xã hội. Rất nhiều lao động mất việc ở khu vực chính thức đã rút BHXH một lần. Để góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp, cần thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ về quản trị thị trường lao động, đặc biệt là tăng cường kết nối cung cầu để hỗ trợ lao động tìm kiếm việc làm trong khu vực chính thức và tạo việc làm thỏa đáng. Đồng thời, cũng cần chú trọng đến vấn đề thất nghiệp của thanh niên, bởi tỷ lệ thất nghiệp của nhóm này thường cao hơn 3 lần so với tỷ lệ thất nghiệp chung. Vì thế, việc làm cho thanh niên cũng là vấn đề cần chú trọng trong công tác giải quyết việc làm quốc gia, bên cạnh đào tạo nghề, thì vai trò của các Trung tâm DVVL, đoàn thanh niên cũng rất quan trọng.

Cũng theo Bộ LĐ-TB&XH, trong thời gian tới Bộ sẽ tiếp tục tăng cường kết nối và điều tiết cung- cầu lao động, nhất là kết nối thị trường lao động các tỉnh vùng kinh tế trọng điểm, cần nhiều lao động với các tỉnh vùng Trung du, miền núi Bắc Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có nguồn nhân lực dồi dào. Đồng thời, nghiên cứu, có giải pháp, chính sách hỗ trợ chính thức hóa việc làm khu vực phi chính thức; hỗ trợ lao động khu vực phi chính thức chuyển đổi sang chính thức… Ngoài ra, Bộ cũng sẽ tiếp tục theo dõi, nắm bắt tình hình cắt giảm đơn hàng, giảm việc làm tại một số ngành nghề. Từ đó, tổ chức thực hiện kịp thời chính sách bảo hiểm thất nghiệp để hỗ trợ NLĐ bị mất việc làm; hỗ trợ tư vấn, bồi dưỡng kỹ năng nghề, giới thiệu NLĐ tìm kiếm việc làm mới.

Nguyệt Hà