Ngày 30/10, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Quốc hội thảo luận tại hội trường về việc thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG).

Đời sống người dân được nâng lên

Báo cáo kết quả thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới (NTM), Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, giai đoạn 2021-2025 được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng. Ngoài chính sách chung, Chương trình còn có 6 chuyên đề trọng tâm và thực hiện trên địa bàn 63 tỉnh, thành phố cả nước. Kế thừa và phát huy kết quả các giai đoạn trước, phong trào xây dựng NTM đã bám sát mục tiêu “gắn với thực hiện có hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn, quá trình đô thị hóa, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững”.

Quốc hội thảo luận tại hội trường về thực hiện các Chương trình MTQG

Tính đến 30/6/2023, cả nước có 6.022/8.177 xã (73,65%) đạt chuẩn NTM, 1.331 xã đạt chuẩn NTM nâng cao và 176 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; có 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn NTM; 19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn NTM. Tuy nhiên, quá trình thực hiện cũng còn một số bất cập như: Hệ thống các văn bản chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn thực hiện của Trung ương và địa phương ban hành chậm, chưa đồng bộ, còn có vướng mắc nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung kịp thời. Tiến độ giải ngân vốn ngân sách Trung ương năm 2022 và giai đoạn 2021-2025 còn chậm so với yêu cầu; kết quả xây dựng NTM chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại trong chỉ đạo thực hiện xây dựng NTM…

Về Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cho biết, kết quả triển khai thực hiện Chương trình đã cơ bản bám sát mục tiêu “thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững”; tuân thủ các nguyên tắc, giải pháp theo Nghị quyết số 24. Nhiều địa phương có mô hình hay, cách làm sáng tạo và đạt hiệu quả trong quá trình tổ chức thực hiện. Đến tháng 9/2022, đây là Chương trình đầu tiên trong 3 Chương trình MTQG đã cơ bản hoàn thành việc xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện ở cấp Trung ương. Các địa phương cũng đã cơ bản ban hành đầy đủ văn bản theo quy định. Việc lập, giao kế hoạch vốn thực hiện Chương trình tuân thủ theo quy định pháp luật. Đáng chú ý, đã cơ bản đạt mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo DTTS hằng năm theo Nghị quyết số 24.

Vẫn tồn tại nghịch lý “thoát nghèo thì buồn”

Tuy nhiên, Báo cáo giám sát cũng nêu rõ tồn tại trong thực hiện các Chương trình như: Việc ban hành văn bản vẫn chậm so với quy định tại Nghị quyết số 24. Một số văn bản đã ban hành có khó khăn, vướng mắc, địa phương kiến nghị cần phải sửa đổi, bổ sung. Việc phân bổ ngân sách Trung ương còn chậm; một số địa phương bố trí nguồn vốn đối ứng thấp; việc lồng ghép vốn còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Việc phát huy quyền làm chủ, sự tham gia của cộng đồng và người dân vào công tác giảm nghèo chưa thực chất. Tại các huyện nghèo mới chỉ quan tâm đánh giá việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, chưa đánh giá thực chất mức tăng thu nhập bình quân đầu người hàng năm. Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo chưa thực sự phản ánh đầy đủ các tác động của Chương trình...

Cơ bản đồng tình với Báo cáo của Đoàn giám sát, ĐB Trần Quốc Quân (Long An) khẳng định, việc triển khai thực hiện các Chương trình MTQG đã tác động rất lớn đến quá trình phát triển kinh tế-xã hội, thay đổi diện mạo nông thôn; đời sống của người dân được nâng lên; thu nhập bình quân đầu người hằng năm đều tăng, tỷ lệ hộ nghèo giảm dần qua các năm... Tuy nhiên, các bộ, ngành cần quan tâm tháo gỡ những bất cập trong quá trình triển khai, nhất là tiêu chí về y tế trong NTM quy định người dân tham gia BHYT đạt 93,2% dân số. Trong khi đó, diện bao phủ BHYT hiện chưa thực sự bền vững; tỷ lệ người dân tham gia BHYT đạt 93,2% còn nhiều khó khăn do việc hỗ trợ đối với các nhóm yếu thế ngày càng giảm.

ĐB Nguyễn Lân Hiếu (Bình Định) tranh luận tại hội trường về nguyên nhân tái nghèo

Tranh luận về nguyên nhân tái nghèo, ĐB Nguyễn Lân Hiếu (Bình Định) cho biết, bên cạnh những yếu tố khách quan như ảnh hưởng tiêu cực bởi đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu, thiên tai… thì nguyên nhân dẫn nữa đến tình trạng giảm nghèo chưa bền vững là do thiết kế nội dung các dự án cấu thành của chương trình. Đơn cử, chúng ta có 7 dự án thành phần trong Chương trình MTQG giảm nghèo, nhưng chưa có dự án nào cụ thể nhằm nâng cao chất lượng điều trị và chăm sóc sức khỏe người dân ở những địa bàn khó khăn.

“Các bệnh lý phổ biến như tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính… cần điều trị thường xuyên. Nếu được dùng thuốc tốt, chăm sóc đúng cách, tỷ lệ bệnh trở nặng sẽ nhỏ và hoàn toàn khống chế được. Nhưng hiện nay, do nguồn lực cho y tế cơ sở hạn chế, nên việc điều trị có rất nhiều bất cập. Hiếm có cơ sở y tế xã nào có thể quản lý tốt các bệnh này”- ĐB Hiếu phản ánh thực tế.

Từ thực tế này, theo ĐB Nguyễn Lân Hiếu, còn dẫn đến một bất cập khác, đó là tỷ lệ bị biến chứng gặp rất cao ở các địa phương nghèo. Và, khi một người thân trong gia đình bị đột quỵ phải lên thành phố chữa bệnh, tất cả tiền dự trữ trong nhà “đội nón ra đi”, chưa kể phải vay mượn khắp nơi. Tới lúc ra viện, người bệnh về nhà kèm theo tàn phế, không còn khả năng lao động, lại cần người chăm sóc, đã tạo nên gánh nặng cho cả đại gia đình, khiến họ “nghèo càng nghèo thêm”.

Cần khơi dậy ý thức tự vươn lên của người dân

Nhấn mạnh Chương trình MTQG là chủ trương đúng đắn và quan trọng, ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, việc triển khai các Chương trình MTQG bước đầu đã đạt được những kết quả thiết thực, hạ tầng kinh tế-xã hội nông thôn, vùng đồng bào DTTS và miền núi đã có nhiều khởi sắc. Tuy nhiên, hiện vẫn có tình trạng hộ nghèo, cận nghèo không muốn thoát nghèo vì "thoát thì không còn được hưởng chính sách của Nhà nước nên cứ cù cưa mãi".

Ngoài ra, còn do việc vay vốn để phát triển sản xuất hoặc xây dựng, sửa chữa nhà, cho con em học hành... bị sử dụng sai mục đích, không có khả năng hoàn vốn, khiến Nhà nước cứ phải bơm vốn mãi để đảm bảo an sinh xã hội. “Cần giáo dục nhận thức, tuyên truyền để mọi người có ý thức chung, cùng vươn lên thoát nghèo và không trông chờ, ỷ lại vào chính sách an sinh xã hội. Có như vậy, việc thoát nghèo mới bền vững, hạn chế nguy cơ tái nghèo”- ĐB Hòa chia sẻ.

ĐB Đỗ Chí Nghĩa (Phú Yên) nêu ý kiến về việc thực hiện mục tiêu giảm nghèo

Cũng liên quan đến việc giảm nghèo, ĐB Đỗ Chí Nghĩa (Phú Yên) nhìn nhận, dù đã đạt được kết quả tích cực, song việc giảm nghèo bền vững đến nay vẫn là thách thức. Đơn cử, một gia đình đang bình thường nhưng có người bệnh nặng cũng trở thành người nghèo. Do đó, quan trọng nhất trong giảm nghèo là ý chí vươn lên, tự lực cánh sinh thoát nghèo và ứng phó mọi hoàn cảnh có thể xảy đến.

“Sự hỗ trợ của cộng đồng, chương trình mục tiêu mãi mãi chỉ là sự hỗ trợ, có ý nghĩa khi chủ thể có ý thức vươn lên. Tại sao cùng một hoàn cảnh mà có người vươn lên thoát nghèo mà có người cứ khó khăn mãi và mong được là hộ nghèo? Vì sao có người thoát nghèo thì buồn, mà trở lại hộ nghèo thì vui? Chính vì vậy, cần có thay đổi về mặt nhận thức rất cơ bản của đối tượng, chủ thể được hưởng thụ các chính sách. Truyền thông xóa đói giảm nghèo rất quan trọng. Tại sao gia đình khá giả ở nông thôn họ làm việc quần quật, tiết kiệm từng giờ, nhưng cũng còn người nghèo, mặc dù không nhiều, vẫn rất thong thả, chờ đợi?”- ĐB Nghĩa băn khoăn.

Dưới góc độ khác, ĐB Trần Quang Minh (Quảng Bình) cho biết, từ nay đến cuối năm 2025 chỉ còn hơn 2 năm, nhưng nhiều tiêu chí rất quan trọng lại khó về đích, còn cách xa chỉ tiêu đặt ra như: Tiêu chí tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn; tiêu chí về thu nhập; tiêu chí giảm nghèo đa chiều; tiêu chí về y tế; tiêu chí về môi trường, an toàn thực phẩm. Trong đó, có 3 tiêu chí liên quan mật thiết với nhau đồng thời cũng là các tiêu chí hết sức quan trọng liên quan đến đời sống nhân dân cần phải được ưu tiên đầu tư, chú trọng- đó là sản xuất, thu nhập và giảm nghèo.

Đặc biệt, đối với Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững, cần xem lại các nội dung như đào tạo nghề cho người nghèo, tránh lãng phí và kém hiệu quả như Đề án 1956 đào tạo nghề cho lao động nông thôn trước đây đã làm và đã có bài học kinh nghiệm; đồng thời sớm thống nhất đối tượng cụ thể được hỗ trợ đào tạo nghề. Việc hỗ trợ tạo sinh kế cho người nghèo cũng cần được chú trọng hơn, vì đây là cách giúp thoát nghèo bền vững. Cần đánh giá đúng thực trạng việc giảm nghèo hiện nay đã thực chất hay chưa, nhiều địa phương vì chỉ tiêu phấn đấu theo nghị quyết, theo kế hoạch hằng năm… nên đã vận động, thậm chí có nhiều cách làm với mục tiêu giảm được số lượng trong khi chất lượng giảm nghèo và hộ thoát nghèo một cách bền vững chưa được đánh giá thực chất…

Vũ Thu