Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ có dự thảo văn bản trình Chính phủ và trình Quốc hội để sớm có biện pháp quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới thông qua việc ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá mới khác.

Báo cáo Tổng kết 10 năm thi hành Luật phòng, chống tác hại thuốc lá cho thấy, nhờ có nhiều nỗ lực trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành giảm trung bình 0,5%, giảm 50% ở nhóm tuổi 13-17, tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá đã giảm đáng kể tại hầu hết các khu vực có quy định cấm. Đặc biệt tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong học sinh giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019 ở nhóm tuổi 13-17 và từ 2,5% xuống còn 1,9% ở nhóm tuổi 13-15.

Cùng với đó, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận như hệ thống các văn bản hướng dẫn thực hiện Luật ban hành kịp thời, đẩy đủ, bảo đảm tính hợp pháp, thống nhất và đồng bộ đã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác Phòng chống tác hại thuốc lá. Mạng lưới về phòng chống tác hại thuốc lá thuốc lá được thành lập và duy trì trên toàn quốc.

Công tác truyền thông về tác hại của thuốc lá và xây dựng môi trường không khói thuốc được các bộ, ngành, tổ chức đoàn thể, các tỉnh, thành phố triển khai trên toàn quốc. Hoạt động tổ chức cai nghiện thuốc lá được duy trì và đẩy mạnh. Công tác thanh tra, kiểm tra đã có nhiều chuyển biến tích cực. Đặc biệt, tỷ lệ sử dụng thuốc lá đã giảm ở cả người trưởng thành và trong thanh thiếu niên, bảo đảm tính bền vững cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá của thuốc lá.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những thành tựu trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá có nguy cơ bị phá bỏ bởi việc gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đang trở lên ngày càng công khai và phổ biến trong giới trẻ. Theo Tổ chức Y tế thế giới, trên thế giới chưa có bằng chứng về việc thuốc lá điện tử giúp cai nghiện thuốc lá thông thường. WHO cũng không xác nhận thuốc lá điện tử là một biện pháp hỗ trợ cai nghiện.

Ngược lại, bằng chứng cho thấy người sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tăng nguy cơ sử dụng cùng lúc nhiều loại thuốc lá. Việc người dùng sử dụng đồng thời cả thuốc lá điện tử , thuốc lá nung nóng và thuốc lá thông thường đã được ghi nhận ở nhiều quốc gia. Cụ thể, như ở Mỹ, bằng chứng cho thấy hầu hết người sử dụng thuốc lá điện tử để cai thuốc lá đều không bỏ được thuốc lá, thay vào đó họ tiếp tục sử dụng đồng thời cả thuốc lá điện tử và thuốc lá điếu truyền thống. Khoảng 70% người dùng thuốc lá nung nóng ở Nhật Bản và 96,2% người dùng thuốc lá nung nóng ở Hàn Quốc sử dụng đồng thời thuốc lá nung nóng với thuốc lá điếu truyền thống.

Tháng 10/2023, Bộ Y tế đã nhận được Bản khuyến nghị lần thứ nhất của WHO về việc Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm nhập khẩu, sản xuất, phân phối và bán các sản phẩm nicotine, hệ thống phân phối điện tử không chứa nicotine và các sản phẩm thuốc lá nung nóng; cũng như cấm quảng cáo, khuyến mại các sản phẩm này ở Việt Nam. Ở bản kiến nghị lần thứ 2, WHO cập nhật thêm một số thông tin về tác hại của các sản phẩm nicotine và thuốc lá mới từ các nghiên cứu mới nhất. Đồng thời ngày 22/12/2023, Bộ Y tế nhận được Thư từ Tổ chức SEATCA (Liên minh kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á) đề gửi Phó Thủ tướng nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam với tiêu đề: “Ủng hộ chính sách cấm lưu hành thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và shisha”.

Hiện nay trên thế giớ đã có ít nhất 39 quốc gia và vùng lãnh thổ cấm hoàn toàn các sản phẩm thuốc lá điện tử. Trong khu vực ASEAN đã có 5 quốc gia cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử là Thái Lan, Singapore, Lào, Brunei, Campuchia. Hiện nay số lượng các quốc gia áp dụng chính sách cấm đang tăng lên, cụ thể theo thống kê có ít nhất 3 quốc gia và vùng lãnh thổ chuyển từ phương pháp kiểm soát như dược phẩm sang phương pháp cấm (Hong Kong, Đài Loan, Venezuela). Có 3 quốc gia bán thuốc lá điện tử dưới dạng dược phẩm được cấp phép và thuốc kê đơn được điều trị theo phác đồ (Chile, Úc và Nhật); tuy nhiên thực tế 3 nước này chưa cấp được cho sản phẩm nào bán dưới dạng sản phẩm cai thuốc lá do không chứng minh được dữ liệu lâm sàng. 88 quốc gia quản lý thuốc lá điện tử (trong đó có 27 quốc gia thuộc khối liên minh Châu Âu). Việc quản lý được tiến hành chặt chẽ theo các biện pháp của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế Thế giới.

Bà Đinh Thị Thu Thủy- Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế)

Đối với thuốc lá nung nóng, hiện nay có ít nhất 18 quốc gia cấm (trong đó có 5 quốc gia thuộc ASEAN gồm Capuchia, Lào, Singapore, Thái Lan, Brunei). Không có quốc gia nào bán thuốc lá nung nóng dưới dạng dược phẩm được cấp phép và thuốc kê đơn theo phác đồ điều trị. 71 quốc gia quản lý thuốc lá nung nóng (trong đó 27 quốc gia thuộc khối Liên minh Châu Âu). Việc quản lý có sử dụng các biện pháp phòng ngừa là khác nhau.

Để phù hợp với khuyến cáo của WHO, các nước trong khu vực, điều kiện kinh tế-xã hội và năng lực quản lý của Việt Nam hiện nay, các chuyên gia đều kiến nghị Bộ Y tế đề xuất cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo các sản phẩm thuốc lá mới. Phát biểu tại cuộc họp báo cáo về công tác quản lý nhà nước đối với thuốc lá mới được Bộ Y tế tổ chức mới đây, bà Đinh Thị Thu Thủy- Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết: Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ có dự thảo văn bản trình Chính phủ và trình Quốc hội để sớm có biện pháp quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới thông qua việc ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá mới khác.

Với nội dung này, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đề nghị ban soạn thảo rà soát lại các nội dung và hoàn thiện trước khi trình lên Chính phủ, dựa vào ý kiến kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà và chỉ đạo của Ủy ban Xã hội của Quốc hội về việc triển khai hoạt động này. Báo cáo về các nội dung về thực trạng sử dụng, tác hại của thuốc lá mới, các vấn đề sử dụng thuốc lá mới trong thanh thiếu niên, vấn đề xử lý vi phạm, những khó khăn vướng mắc trong quản lý nhà nước và tổ chức triển khai thực hiện liên quan đến các Bộ ngành.

Cùng với đó, Hệ thống văn bản pháp luật cần phân tích rõ là Luật phòng, chống tác hại thuốc lá đã tính đến những đối tượng này chưa và có thể áp dụng cho các đối tượng này không. Phải có đủ căn cứ để trình ban hành Nghị quyết về việc cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá mới.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan đề nghị ban soạn thảo cần xin ý kiến của các Bộ ngành liên quan; Bộ GD&ĐT bổ sung thông tin liên quan đến tác hại của thuốc lá mới đối với thanh thiếu niên và học sinh sinh viên. Từ đó Bộ Y tế có căn cứ sẽ tổng hợp báo cáo Chính phủ. Liên quan đến vấn đề thực trạng, cần có văn bản chính thức gửi các BV (BV Bạch Mai, BV Phổi Trung ương, BV Tâm thần Trung ương...) và các BV liên quan đề nghị gửi cho Bộ Y tế các báo cáo liên quan đến hoạt động khám và điều trị bệnh liên quan đến thuốc lá mới và những đề xuất kiến nghị.

Bổ sung cập nhật thêm ý kiến của WHO, trong khuyến nghị cũng đưa khuyến nghị của WHO thì trước mắt là sẽ ban hành Nghị quyết, trong dài hạn sẽ trình sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá. Nghị quyết được ban hành và có hiệu lực đến khi Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá sửa đổi được trình lên Quốc hội và thông qua. Cùng với đó, cần có lộ trình cụ thể về việc xây dựng, đệ trình và ban hành Nghị quyết. Vụ Pháp chế, Bộ Y tế sẽ tiếp thu ý kiến của các đại biểu trong cuộc họp và điều chỉnh lại báo cáo trình lãnh đạo Bộ. Gửi công văn xin ý kiến góp ý của các Bộ ngành liên quan lấy ý kiến và tổng hợp để trình Chính phủ. Trong phần đánh giá tác động, cần có ý kiến của các doanh nghiệp, đơn vị sản xuất các sản phẩm thuốc lá. Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan giao đơn vị soạn thảo hoàn thiện và trình báo cáo trước ngày 10/4/2024.

Bảo Hiệp