Fansidar có 2 hoạt chất là Pyrimethamin và Sulfadoxin, là thuốc chống sốt rét kết hợp giữa một Sulfamid với một kháng sinh. Sự phối hợp này có tác dụng hiệp đồng và được dùng cho các trường hợp phòng và điều trị sốt rét do Plasmodium Falciparum đã nhờn với Chloroquine. Fansidar chống chỉ định với những trường hợp dị ứng với các thành phần của thuốc.

Viên nén Fansidar sử dụng trong điều trị sốt rét có thành phần gồm 25mg Pyrimethamin và 500mg Sulfadoxin. Pyrimethamin là một diaminopyrimidin có cấu trúc gần với trimethoprim. Pyrimethamin cũng ức chế giai đoạn sinh bào tử ở muỗi, do đó làm giảm sự lây truyền bệnh trong cộng đồng.

Cơ chế tác dụng của Pyrimethamin là ức chế dihydrofolate reductase, một enzym cần thiết để tổng hợp acid folic của ký sinh trùng. Pyrimethamin tác dụng chậm, và không nên dùng đơn độc để điều trị các cơn sốt rét cấp tính. Sự kháng Pyrimethamin xảy ra sớm, khi chỉ dùng đơn độc Pyrimethamin để phòng bệnh trên phạm vi rộng.

Tại các chủng kháng thuốc, enzym dihydrofolat reductase liên kết với pyrimethamin kém hơn vài trăm lần so với ở các chủng nhạy cảm. Mức độ kháng thuốc cao này là do đột biến của chủng plasmodium và không thể khắc phục được bằng cách tăng liều. Tuy nhiên, khi phối hợp với các Sulfonamid tác dụng kéo dài như Sulfadoxin, thì tác dụng của Pyrimethamin được tăng cường và nguy cơ phát triển kháng thuốc ít hơn nhiều.

Pyrimethamin được dùng để phòng sốt rét do các chủng Plasmodium nhạy cảm với thuốc. Thuốc không được dùng đơn độc để điều trị cơn sốt rét cấp tính. Các thuốc tác dụng nhanh như Cloroquin hoặc Quinin thường được chỉ định dùng để điều trị các cơn cấp tính. Tuy nhiên, nếu dùng phối hợp với Pyrimethamin, sẽ khống chế được sự lan truyền và điều trị triệt căn được các chủng plasmodium nhạy cảm với thuốc. Chính vì thế, Pyrimethamin phối hợp với Sulfadoxin trong dạng bào chế Fansidar được dùng để điều trị sốt rét do chủng P.falciparum kháng cloroquin.

Fancidar có thể gây các phản ứng quá mẫn nặng nề trên da ở bất cứ liều điều trị nào. ADR hay gặp nhất của thuốc là sự thay đổi về màu da, phát ban, rối loạn dạ dày, ruột và mất ngủ. Thuốc cũng có thể gây chán ăn và nôn. Nên uống thuốc vào bữa ăn và giảm liều nếu tình trạng nôn gây khó chịu cho người dùng thuốc.

Fansidar được dùng để phòng sốt rét cho những người đi du lịch đến vùng có dịch sốt rét lưu hành mà P.falciparum đã kháng Cloroquin. Tuy nhiên, các chủng P.falciparum cũng có thể phát triển thành kháng Fansidar. Pyrimethamin trong fancidar cũng có hiệu quả trong điều trị bệnh do toxoplasma- một bệnh nhiễm khuẩn do ăn thức ăn nấu chưa chín. Fancidar để điều trị bệnh toxoplasma có thể gây ra thiếu máu nguyên hồng cầu khổng lồ, giảm bạch cầu, giảm tiểu cầu, giảm các loại huyết cầu, viêm teo lưỡi, đái ra máu và rối loạn nhịp tim. Tuy nhiên, các tác hại trên máu cũng có thể xảy ra ở liều thấp với một số người.

Một số phản ứng không mong muốn có thể xảy ra nhưng không phổ biến như: Mất ngủ, ỉa chảy, nhức đầu, khô miệng hoặc khô họng, sốt, khó chịu, viêm da, màu da bất thường, trầm cảm, cơn động kinh… Mất bạch cầu hạt, thậm chí tử vong có thể xảy ra khi dùng phối hợp Pyrimethamin với Dapson- là loại thuốc kháng khuẩn được sử dụng trong điều trị bệnh phong. Không nên dùng thuốc này cho phụ nữ có thai, nhất là trong 3 tháng đầu thai kỳ.

ThS.Lê Quốc Thịnh