Sáng 29/6, với 93,42% số ĐBQH tham gia biểu quyết tán thành, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Luật BHXH (sửa đổi). Theo đó, Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.

Trước đó, Báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, Dự thảo Luật đã cơ bản thể chế hóa các chỉ đạo, quan điểm của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH và Văn kiện Đại hội XIII của Đảng; khắc phục vướng mắc, bất cập của Luật BHXH 2014; hướng tới xây dựng hệ thống BHXH Việt Nam tiến bộ, tiệm cận và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Quốc hội chính thức thông qua Luật BHXH (sửa đổi)

Về mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH để tính lương hưu, trợ cấp một lần (Điều 72) và điều chỉnh tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc (Điều 73), có ý kiến đề nghị đánh giá kỹ lưỡng tác động của việc thực hiện cải cách chính sách tiền lương, việc giải quyết phát sinh chênh lệch giữa người nghỉ hưởng lương hưu trước và sau ngày 1/7/2024.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy rằng, Chính phủ đã có Báo cáo số 234/BC-CP ngày 25/5/2024 về tiếp thu, giải trình, chỉnh lý Dự thảo Luật và Báo cáo số 329/BC-CP ngày 21/6/2024 về các nội dung cải cách tiền lương, điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp ưu đãi NCC và trợ cấp xã hội từ ngày 1/7/2024 gửi các vị ĐBQH, trong đó nêu rõ việc thực hiện chính sách cải cách tiền lương sẽ theo lộ trình phù hợp với thực tế, chưa bãi bỏ ngay mức lương cơ sở và hệ số lương hiện nay và không có sự biến động, thay đổi lớn dẫn đến việc phải điều chỉnh ngay cách tính mức bình quân tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH để tính lương hưu, trợ cấp BHXH một lần.

Bên cạnh đó, Điều 74 Dự thảo Luật giao Chính phủ báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định các chế độ BHXH bị tác động khi cải cách tiền lương để bảo đảm quyền lợi của NLĐ. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin phép Quốc hội cho giữ quy định như Dự thảo Luật.

Có ý kiến đề nghị thay đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH làm căn cứ tính lương hưu, trợ cấp BHXH một lần. Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin báo cáo như sau: Cách tính mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH để tính lương hưu, trợ cấp BHXH một lần là yếu tố có tính chất quyết định đối với công thức tính lương hưu, tác động trực tiếp đến quyền lợi của người tham gia và khả năng cân đối quỹ BHXH. Việc thay đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH làm căn cứ tính lương hưu, trợ cấp BHXH một lần cần được có đánh giá toàn diện, tổng thể. Trong khi chưa đánh giá được tác động của việc thay đổi, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin được giữ như Dự thảo Luật.

ĐBQH nhấn nút thông qua Luật BHXH (sửa đổi)

Về điều kiện hưởng BHXH một lần (Điểm đ, Khoản 1 Điều 70 và Điểm đ, Khoản 1 Điều 102), tại phiên thảo luận ở hội trường, có 18 đại biểu lựa chọn phương án 1, 7 đại biểu lựa chọn phương án 2, 5 đại biểu đề xuất phương án khác; một số ý kiến khác cho rằng cần quy định để vừa bảo đảm quyền của NLĐ nhưng lại không khuyến khích họ hưởng BHXH một lần và tiếp tục tham gia BHXH nhằm bảo đảm an sinh xã hội khi về già. Ngày 18/6/2024, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo lấy Phiếu xin ý kiến các vị ĐBQH về nội dung này. Kết quả cho thấy, có 355/487 ĐBQH cho ý kiến, trong đó có 310/355 ĐBQH lựa chọn phương án 1; có 38/355 ĐBQH lựa chọn phương án 2; có 7/355 ĐBQH không lựa chọn một trong 2 phương án mà đề xuất phương án khác.

Căn cứ kết quả xin ý kiến, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin phép Quốc hội cho tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo Luật theo phương án 1- là phương án được đa số ĐBQH lựa chọn và đây cũng là phương án Chính phủ ưu tiên lựa chọn khi trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6. Theo đó, NLĐ có thời gian đóng BHXH trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành, đã chấm dứt tham gia BHXH, sau 12 tháng không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc mà cũng không tham gia BHXH tự nguyện, có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm, có đề nghị thì được hưởng BHXH một lần.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội thấy rằng, phương án được đa số ĐBQH lựa chọn cũng là phương án có nhiều ưu điểm hơn như: Bảo đảm tính kế thừa quy định hiện hành, không làm ảnh hưởng nhiều đến gần 18 triệu người đang tham gia BHXH, nên sẽ hạn chế gây xáo trộn trong xã hội. Phương án này thể chế hóa đúng tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW “giảm tình trạng hưởng BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí” và hạn chế được tình trạng một người tham gia BHXH có nhiều lần hưởng BHXH một lần thời gian qua.

Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh tham dự Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khoá XV

Quy định này cũng hướng tới tiếp cận theo tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế về BHXH và góp phần thích ứng với tốc độ già hóa dân số rất nhanh hiện nay ở nước ta. Về lâu dài, người tham gia mới sẽ chỉ còn hưởng BHXH một lần trong một số trường hợp đặc biệt, nên sẽ góp phần gia tăng số người ở lại hệ thống để được thụ hưởng các chế độ BHXH từ chính quá trình tích lũy khi tham gia BHXH của mình và giảm gánh nặng cho xã hội. NSNN sau này ưu tiên cân đối nguồn lực để thực hiện các chính sách, chế độ mang tính chất bảo trợ xã hội.

Tuy có quy định về việc hưởng BHXH một lần, Ủy ban Thường vụ Quốc hội không mong muốn NLĐ yêu cầu nhận BHXH một lần, mà đề nghị NLĐ cần tiếp tục tham gia BHXH để bảo đảm an sinh xã hội lâu dài. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội lưu ý Chính phủ, trong thời gian tới cần phải có giải pháp căn cơ, lâu dài để hỗ trợ NLĐ tham gia BHXH gặp khó khăn trước mắt trong cuộc sống như có chính sách tín dụng phù hợp; tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện chính sách pháp luật về lao động, việc làm (Luật Việc làm, Luật ATVSLĐ...) để duy trì ổn định việc làm, thu nhập, tư vấn, kết nối, hướng nghiệp, đào tạo, chuyển nghề để NLĐ có việc làm bền vững; đẩy mạnh các giải pháp truyền thông để NLĐ hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hằng tháng và những bất lợi khi lựa chọn hưởng BHXH một lần, cùng với tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và thực hiện chế tài xử phạt đối với hành vi vi phạm pháp luật BHXH của cơ quan quản lý nhà nước, của tổ chức thực hiện chính sách…

Liên quan Luật này, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết, Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý gồm 11 chương, 141 điều (tăng 1 chương và 5 điều so với Dự thảo Luật do Chính phủ trình; tăng 2 chương và 16 điều so với Luật hiện hành) cùng 9 nhóm điểm mới.

Cụ thể: Quy định chế độ trợ cấp hưu trí xã hội do NSNN bảo đảm trên cơ sở kế thừa và phát triển một phần từ quy định về trợ cấp xã hội hằng tháng đối với người cao tuổi. Thể hiện liên kết tầng trong hệ thống BHXH bằng việc quy định chế độ trợ cấp hằng tháng cho thời gian trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Trong thời gian hưởng trợ cấp hưu trí xã hội sẽ được hưởng BHYT do NSNN đóng. Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Mở rộng quyền lợi cho người tham gia BHXH như giảm điều kiện số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng; người tham gia BHXH tự nguyện được hưởng trợ cấp thai sản.

Luật cũng dành riêng một chương để quy định quản lý thu, đóng BHXH; làm rõ nội hàm và việc xử lý hành vi chậm đóng và hành vi trốn đóng. Quy định cụ thể “mức tham chiếu” thay cho “mức lương cơ sở”. Quy định cụ thể về đầu tư và quản lý quỹ BHXH, việc duyệt, thẩm định, phê chuẩn quyết toán chi tổ chức và hoạt động BHXH. Đơn giản hóa TTHC về BHXH, giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH và đánh giá sự hài lòng của người dân đối với việc tổ chức thực hiện chính sách, chế độ BHXH. Bổ sung quy định về hợp tác quốc tế và quy định rõ hơn trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ LĐ-TB&XH, Bộ Tài chính.

Vũ Thu