Lệnh giãn cách xã hội và cách ly xã hội được Chính phủ các quốc gia đưa ra để kiểm soát sự lây lan của đại dịch Covid-19 dẫn đến những thay đổi lớn đối với cuộc sống đô thị. Trung tâm thành phố nhộn nhịp trước đây trở nên vắng lặng, người dân có xu hướng chuyển hoạt động ra ngoại ô hoặc nông thôn nhiều hơn. Việc một số loại vắc-xin được cấp phép lưu hành mang lại hy vọng về “trạng thái bình thường mới” ở khu vực đô thị, cho dù tác động của Covid-19 vẫn được dự đoán có thể kéo dài hơn nữa.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 lại đem đến sự tích cực ở khía cạnh khác. Đó là, giúp giảm bớt tắc nghẽn giao thông, ô nhiễm không khí và tình trạng thiếu “không gian xanh” (greenzone) đối với khu vực đô thị. Barcelona (Tây Ban Nha) là một ví dụ. “Tận dụng” ưu thế mà Covid-19 đem lại, Barcelona đẩy nhanh việc bố trí lại các không gian xanh nhằm giảm ô nhiễm không khí và tăng khả năng tiếp cận của người dân đối với không gian xanh.

Barcelona tiên phong trong khái niệm siêu khối (superblock), được đưa ra lần đầu tiên vào năm 2016, như một phần của quy hoạch đô thị xanh. Siêu khối là không gian gồm 9 khối, phương tiện giao thông được bố trí tập trung ở các đại lộ, vành đai, đường cao tốc, để lại đường bên trong cho người đi bộ, người đi xe thô sơ. Gần đây, chính quyền Barcelona cũng công bố một số kế hoạch khác để mở rộng không gian xanh ở các quận trung tâm thành phố, nhấn mạnh giảm thiểu phương tiện giao thông, ưu tiên cho người đi bộ, người đi xe thô sơ. Cụ thể, quy hoạch mới gồm 21 tuyến phố, 21 quảng trường dành cho người đi bộ mới tại các giao lộ; đặt mục tiêu ít nhất 80% tuyến phố có bóng cây vào mùa hè và 20% không lát đá; đảm bảo không có người dân nào ở cách không gian xanh hơn 200m... Một cuộc thi quy hoạch sẽ diễn ra công khai vào tháng 5/2021 để quyết định thiết kế cuối cùng.

Có rất nhiều lợi ích khi tạo ra những không gian xanh đô thị, như cải thiện chất lượng không khí, mức độ tiếng ồn trên đường phố không có xe hơi, giảm mức độ Nitrogen Dioxide- NO₂ (theo các nghiên cứu, tiếp xúc với mức NO₂ cao có thể dẫn đến một loạt các vấn đề về hô hấp) từ giao thông đường bộ... Không chỉ vậy, còn cải thiện sức khỏe tinh thần, cũng như giảm nguy cơ béo phì, tiểu đường- vốn là những bệnh nguy hiểm, dễ bị tổn thương bởi ảnh hưởng của với Covid-19.

Rào cản đối với đô thị xanh

Thế nhưng bất kỳ sự việc nào cũng có nhiều chiều tác động. Tác động tiêu cực cụ thể của không gian xanh là làm nhu cầu về nhà ở cao, giá bất động sản tăng, dẫn đến việc di dời dân cư, DN địa phương. Do đó, cần phải tính toán quỹ đất cẩn thận để đảm bảo rằng giá nhà, đất phải chăng với người dân và các không gian xanh không trở thành chỉ dành riêng cho tầng lớp giàu có. Vốn dĩ Covid-19 làm gia tăng sự khác biệt trong điều kiện sống mà cư dân đô thị phải đối mặt; do đó, không gian xanh phải có tác dụng đối với tất cả các nhóm kinh tế- xã hội và không được làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng hiện có.

Bên cạnh không gian xanh thường tập trung ở trung tâm thành phố, thì không gian xanh tại vùng ngoại ô, nông thôn cũng cần được chú ý. Mục tiêu là giảm tổng thể lượng carbon trong không khí ở tất cả mọi nơi, chứ không phải chỉ chuyển carbon từ khu vực này sang khu vực khác hoặc lĩnh vực này sang lĩnh vực khác.

Các sáng kiến xanh cũng nên lưu tâm đến các giải pháp làm cho giao thông công cộng và giao thông cá nhân hoàn toàn xanh, có thể kể đến việc thay thế hệ thống giao thông sản xuất ra carbon bằng phương tiện giao thông không phát thải, cung cấp cơ sở hạ tầng đa dạng như thiết kế làn đường dành riêng, trạm sạc cho xe điện.

Ngoài ra, các đô thị khác nhau về diện mạo, cấu trúc và hoạt động. Nếu các thành phố khác chọn theo mô hình của Barcelona, các vấn đề liên quan đến thực tiễn phải được xem xét cẩn thận. Ví dụ, mô hình siêu khối có thể áp dụng hiệu quả tại trung tâm Barcelona (Tây Ban Nha), song nhiều đô thị chưa chắc đã thích hợp, do hệ thống điện lưới không đủ mạnh để đáp ứng.

Nhiều đô thị vẫn tìm cách mở rộng không gian xanh

Tuy nhiên, dù có phá cách như thế nào, một số nguyên tắc cơ bản của không gian xanh vẫn là thân thiện với môi trường, giảm thiểu ô tô và hạn chế mật độ giao thông. Ví dụ, kế hoạch “vùng ngoại ô có mật độ giao thông thấp” ở London (Vương quốc Anh); sáng kiến “thành phố 15 phút” ở Paris (Pháp) hoặc kế hoạch “trung tâm thành phố không carbon” của Manchester (Vương quốc Anh). Khi áp dụng các biện pháp can thiệp như vậy, điều quan trọng là phải lưu ý đến nhu cầu đi lại hàng ngày của người dân để tránh tạo thêm gánh nặng cho họ. Nếu giao thông cơ giới bị hạn chế, phải xem xét sự sẵn có của hệ thống giao thông công cộng; cơ sở hạ tầng an toàn cho việc đi bộ, đi xe thô sơ; cấu trúc đường phố phù hợp cho các dịch vụ thiết yếu hoặc thuận lợi cho lưu thông hàng hóa.

Bên cạnh đó, còn là bài toán về chi phí. Kế hoạch của Barcelona (Tây Ban Nha) trị giá vào khoảng 38 triệu Euro, thậm chí sẽ đội chi phí lên nữa nếu được triển khai rộng hơn. Theo mức này, các đô thị ở quốc gia đang phát triển và kém phát triển sẽ không kham nổi. Đó là chưa kể đến việc hiện nền kinh tế các quốc gia nói chung đều đã và đang liêu xiêu vì ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Do vậy, muốn mở rộng không gian xanh bền vững, không chỉ là trách nhiệm của các Chính phủ, mà cần sự chung tay của người dân. Trong đó, tuyên truyền sâu, rộng lợi ích của không gian xanh đối với đời sống và sức khỏe, sẽ dẫn đến những thay đổi tích cực trong hành vi của mỗi người dân.

Tùng Anh (Theo The Conversation)