Với tốc độ già hóa dân số hiện nay, nếu không nỗ lực mở rộng bao phủ BHXH thì đến năm 2030, Việt Nam sẽ đối mặt với nguy cơ có 12 triệu người cao tuổi (NCT) không có lương hưu.

Điều này đồng nghĩa với việc khi về già, nhiều người sẽ không có thu nhập, khiến họ không được tiếp cận dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe tốt nhất…

Bao phủ lương hưu với NCT

Việt Nam hiện là một trong các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Theo dự báo tới năm 2030, Việt Nam có khoảng 17% số dân là NCT và tỷ lệ này sẽ tăng lên 25% vào năm 2045. Điều này một mặt cho thấy những thành tựu phát triển của Việt Nam khi đời sống, tuổi thọ của người dân ngày càng được nâng cao, mặt khác đòi hỏi phải có chủ trương, cơ chế, chính sách, sự chăm lo tốt hơn cho NCT, giải quyết, xử lý hài hòa giữa mặt thuận và mặt không thuận của xu thế già hóa dân số.

Đứng trước tình trạng già hóa dân số ở Việt Nam diễn ra nhanh, Đảng và Nhà nước ta đã đưa ra những giải pháp trước mắt và lâu dài để đối mặt và giải quyết vấn đề này. Trong đó xác định NCT có vai trò, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đây là luận điểm cực kì quan trọng. Theo đó, có những chính sách phù hợp nhằm tận dụng cơ hội và giải quyết thách thức do vấn đề già hóa dân số đem lại. Nhằm tạo cơ sở pháp lý cao hơn cũng như bảo đảm tốt hơn việc chăm sóc, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NCT, Nhà nước ta đã ban hành Luật NCT. Từ cơ sở pháp lí cao nhất này, chính sách đối với NCT được đề cập và cụ thể hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật tạo ra một khuôn khổ chính sách khá toàn diện đối với NCT ở Việt Nam.

Theo báo cáo, hiện có hơn 3,2 triệu NCT đang hưởng chế độ BHXH, hơn 800 nghìn NCT đang hưởng chế độ người có công và gần 1,9 triệu NCT hưởng trợ cấp bảo trợ xã hội hằng tháng, trong đó, có hơn 10 nghìn NCT được chăm sóc ở cơ sở trợ giúp xã hội. NCT từ đủ 75 tuổi đến 80 tuổi thuộc diện hộ nghèo, hộ cận nghèo được hưởng trợ cấp BHXH hằng tháng, mức trợ cấp từ năm 2010 đến 2020 cho NCT đã nâng từ 90 nghìn đồng/tháng nay là 360 nghìn đồng/tháng (tăng gấp bốn lần)...

Có thể thấy, với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, từ nhiều năm nay, NCT của nước ta được chăm sóc ngày càng tốt hơn. Tuy nhiên, dù tỷ lệ NCT ngày càng tăng, song vẫn còn những khoảng trống về an sinh xã hội cho NCT. Trong đó, tỷ lệ NCT hưởng chế độ hưu trí còn ở mức thấp. Một nghiên cứu gần đây thực hiện bởi Tổng cục Thống kê và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc cho thấy, nguồn thu nhập chính của NCT ở Việt Nam (từ 60 tuổi trở lên) chủ yếu đến từ hỗ trợ của con cái, chiếm khoảng 38%. Trong khi đó, các nguồn thu nhập mà NCT có được từ lương hưu chỉ khoảng 15% và từ nguồn trợ cấp xã hội khoảng 10%.

Đặc biệt, trong giai đoạn Covid-19, theo đánh giá nhanh của Quỹ Dân số LHQ, đại dịch làm giảm thu nhập của NCT, trung bình xuống đến 41%. Nếu chỉ nói đến chế độ hưu trí, số NCT không nhận được lương hưu đã chiếm khoảng 76%. Đây là kết quả của tỷ lệ tham gia BHXH thấp, số người không tham gia BHXH trong năm 2021 trong toàn bộ lực lượng lao động chiếm đến 63%, sau này chính những người này sẽ không có lương hưu đóng góp.

Ông André Gama- Chuyên gia phụ trách Chương trình ASXH của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho rằng, hiện nay, mức trợ cấp xã hội cho NCT chỉ cao hơn một chút so với chuẩn nghèo. Phân bổ ngân sách của Chính phủ về trợ cấp xã hội cho NCT năm 2020 là 6,13 nghìn tỉ đồng, chiếm khoảng 0,15% GDP. Theo ông André Gama, nếu không có những cam kết chính sách mạnh mẽ để cải cách hệ thống ASXH, nâng cao diện bao phủ thì trong tương lai sẽ có một tỷ lệ lớn những NCT tại Việt Nam sẽ không được hưởng bất cứ một chế độ hưu trí nào.

Để đảm bảo an sinh cho NCT, chuyên gia ILO đề xuất, cần mở rộng cả hai khía cạnh, đó là triển khai hưu trí xã hội phổ cập cho toàn dân ở độ tuổi thấp hơn (hiện nay là 80 tuổi), tăng diện bao phủ BHXH. Cần tập trung vào các ưu tiên chính sách để đảm bảo chế độ hưu trí, mức sống thỏa đáng cho NCT. Đồng thời, cần có giải pháp để khai thác được cả năng suất lao động của NCT, đảm bảo sự cạnh tranh về năng suất lao động cho Việt Nam.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Bùi Sỹ Lợi- nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội nhấn mạnh, việc bao phủ lương hưu tới NCT là điều rất cần thiết. Bởi khi về già thì khoản tiền lương hằng tháng và thẻ BHYT là điểm tựa an sinh quan trọng của NCT, giúp họ có cuộc sống tốt hơn, không phải phụ thuộc vào con cái. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn nhiều NLĐ trẻ chưa thực sự quan tâm đến việc tham gia BHXH, nhất là BHXH nguyện vì nhiều lý do. Trong đó, có ý kiến về đồng tiền mất giá sẽ tác động đến lương hưu làm ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của người tham gia BHXH.

Theo ông Bùi Sỹ Lợi, NLĐ hoàn toàn có thể yên tâm, vì năm 2022, dù tình hình kinh tế của nước ta có khó khăn nhưng lương hưu đã được điều chỉnh với mức chung là 7,4% từ ngày 1/1/2022. Những người nghỉ hưu trước ngày 1/1/1995 mà sau khi điều chỉnh theo mức chung, nếu mức lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng dưới 2.500.000 đồng/tháng còn tiếp tục được điều chỉnh thêm. Điều này cho thấy, chính sách BHXH của Nhà nước rất quan tâm đến thu nhập của người hưởng lương hưu, nhất là với NCT đang hưởng mức lương hưu thấp.

“Chính phủ đã nhiều lần điều chỉnh tăng lương hưu qua các giai đoạn, cho thấy đời sống của người nghỉ hưu từng bước được cải thiện. Vì vậy, NLĐ hoàn toàn có thể yên tâm, tin tưởng tham gia chính sách BHXH của Đảng và Nhà nước, việc tham gia BHXH chính là lựa chọn tối ưu nhất để có lương hưu và thẻ BHYT làm chỗ dựa vững chắc nhất cho NLĐ khi về già”- ông Bùi Sỹ Lợi khẳng định.

Sớm hỗ trợ 100% NCT có thẻ BHYT

Theo Chủ tịch Trung ương Hội NCT Việt Nam Nguyễn Thanh Bình, thời gian qua, NCT ngày càng nhận được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước. Đặc biệt, Luật NCT quy định, những người từ 80 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp xã hội hàng tháng thì được mua thẻ BHYT từ ngân sách nhà nước. Theo thống kê, hiện cả nước đã có khoảng 12,1 triệu NCT có thẻ BHYT, chiếm 95% tổng số NCT. Có thể thấy, NCT luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm chăm lo sức khỏe, bảo đảm ngày càng tốt hơn các điều kiện để dễ dàng tiếp cận với các dịch vụ khám, chữa bệnh BHYT. Khi sức khỏe người già giảm sút, việc tham gia BHYT là vô cùng cần thiết nhằm đề phòng trước những rủi ro có thể xảy đến bất cứ lúc nào.

Tuy nhiên, thống kê cho thấy, hiện vẫn còn 5% NCT tương đương với hơn 500 nghìn người chưa có thẻ BHYT. Theo báo cáo của cơ quan quản lý NCT, hiện tại số NCT chưa có thẻ BHYT hầu hết thuộc nhóm từ 60 đến 79 tuổi, không thuộc đối tượng hộ nghèo, hộ cận nghèo hoặc không thuộc đối tượng chính sách ưu đãi xã hội. Thậm chí có NCT dù đã được ngân sách nhà nước hỗ trợ nhưng vẫn không đủ điều kiện, khả năng tài chính để mua thẻ BHYT.

Trước thực trạng trên, Hội NCT Việt Nam đã đề xuất Bộ LĐ-TB&XH sớm sửa đổi Luật NCT; phối hợp để giải quyết 5% số NCT hiện nay chưa có thẻ BHYT, để 100% số NCT được chăm sóc sức khỏe thông qua BHYT. Về vấn đề này, ông Đào Ngọc Dung- Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH cho biết, sẽ đề xuất sửa đổi Luật NCT vào năm 2024 và sửa đổi tập trung vào những nội dung thiết yếu đặc biệt là rút ngắn độ tuổi NCT được hưởng trợ cấp xã hội, qua đó, rút ngắn độ tuổi NCT được hỗ trợ mua thẻ BHYT từ ngân sách.

Nhiều chuyên gia cho rằng, trước mắt, Chính phủ cần xem xét điều chỉnh mức đóng, mức hỗ trợ đóng BHYT đối với NCT trên cơ sở tính toán khả năng cân đối quỹ. Cụ thể, cần nâng mức đóng, mức hỗ trợ các nhóm đối tượng tham gia BHYT, trong đó có NCT cần ưu tiên. Đặc biệt, cần quan tâm hỗ trợ nhóm NCT từ 60 tuổi đến 79 tuổi tham gia BHYT theo hộ gia đình và hộ gia đình nông, lâm, ngư, diêm nghiệp có mức sống trung bình theo quy định của Chính phủ.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần chỉ đạo các địa phương chủ động xây dựng phương án huy động ngân sách từ nguồn kinh phí của địa phương để hỗ trợ mua thẻ BHYT cho NCT chưa có thẻ BHYT trên địa bàn, ngoài phần kinh phí đã được ngân sách nhà nước hỗ trợ. Về lâu dài, cần đưa nội dung xây dựng, hỗ trợ mức đóng BHYT đối với NCT vào nội dung vào sửa đổi, bổ sung Luật BHYT, làm thế nào tất cả các đối tượng đủ điều kiện công nhận là NCT thì được hưởng đầy đủ mức đóng BHYT do ngân sách nhà nước bảo đảm…

Dịp này, NCT cả nước đang hân hoan chào đón Ngày Quốc tế NCT 1/10 và đón nhận sự quan tâm chăm sóc của các bộ, ngành, địa phương, các tầng lớp Nhân dân nhân trong Tháng hành động vì NCT Việt Nam với chủ đề Chung tay chăm sóc NCT có hoàn cảnh khó khăn. Thiết nghĩ BHXH, BHYT là những chính sách vô cùng quan trọng với người dân nói chung và NCT nói riêng. Vì vậy, dịp này cùng với những hoạt động chăm sóc, hướng tới NCT, các bộ, ngành, địa phương có thể tăng cường vận động người dân tham gia BHXH, BHYT để sau này về già, mỗi NCT sẽ được chăm lo sức khỏe và đảm bảo ASXH một cách tốt nhất.

Thanh Hằng