Khuyến nghị được nhóm chuyên gia Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) đề cập, nhằm nâng cao hiệu quả và tính công bằng trong quản lý thuế tại Việt Nam, là tăng chi ngân sách cho y tế, đồng thời cần chú ý phối hợp với chính sách BHYT và nâng cao tính hiệu quả của sự phối hợp này.

Sáng 25/11, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) đã tổ chức Diễn đàn Chính sách Tài khóa và Phát triển Việt Nam 2020, với chủ đề "chính sách tài khóa hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và gắn kết xã hội".Diễn đàn là sự kiện được tổ chức hàng năm do Liên minh Công bằng Thuế Việt Nam (VATJ) chủ trì. Sự kiện năm nay do VEPR tổ chức với tư cách tổ chức điều phối của VATJ.

Chia sẻ Báo cáo Công bằng Thuế Việt Nam 2020, ông Phạm Văn Long- Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) cho biết: Chỉ số Công bằng Thuế (FTM) được VEPR triển khai từ năm 2017 nhằm đánh giá mức độ công bằng trong huy động và sử dụng nguồn lực từ thuế. Chỉ số này sử dụng bộ công cụ do Oxfam Toàn cầu phát triển, để đánh giá hệ thống thuế Việt Nam trong khoảng 10 năm trở lại đây. Các tiêu chí được sử dụng trong bộ công cụ này gồm: Tính lũy tiến của hệ thống thuế, tính đầy đủ của thu ngân sách, tính công bằng qua việc phân tích về miễn giảm thuế, hành chính thuế, công bằng của chi tiêu thuế và trách nhiệm giải trình.

Theo khảo sát, trong giai đoạn 2017-2020, chỉ số FTM của Việt Nam đã có sự chuyển biến khá tích cực trên một số tiêu chí (hệ thống thuế lũy tiến, nguồn thu đủ, chi tiêu thuế vì người nghèo; trách nhiệm giải trình). Tuy nhiên, cũng giảm đi mức độ công bằng ở một số chỉ tiêu như: Quản trị ưu đãi thuế, quản lý thuế hiệu quả...

Một số "nút thắt" chính trong thực trạng thu và quản lý thuế đã được phát hiện trong khảo sát chỉ số FTM. Mặc dù tỷ trọng của số thu từ thuế/GDP đã giảm từ mức khoảng 22,2% GDP (2006) xuống mức 17,9% GDP (2019), nhưng tỷ lệ này của Việt Nam mới chỉ tương đương các nước thu nhập trung bình thấp từ năm 2014. Tính trong cả giai đoạn 2006-2019, tỷ trọng thuế/GDP của Việt Nam cao hơn hẳn so với các nước trong ASEAN 5. Tình trạng nợ thuế cũng diễn ra rất phổ biến. Báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán năm 2019 của Kiểm toán Nhà nước cho biết, tính đến 31/12/2018, tổng số tiền nợ thuế do cơ quan thuế quản lý là 86,68 nghìn tỷ đồng, tương đương 8% tổng thu NSNN năm 2018. Nợ thuế do ngành Hải quan quản lý là 6,72 nghìn tỷ đồng, tương đương với 2,14% số thu của ngành Hải quan trong năm 2017...

Bên cạnh đó, chi phí thu ngân sách vẫn còn tương đối cao so với khu vực. “Nếu như năm 2015, để thu được 100 đồng tiền thuế, NSNN phải bỏ ra 2,8 đồng, thì con số này năm 2018 chỉ còn 2,24 đồng. Tuy nhiên, chi phí thu thuế của Việt Nam vẫn cao hơn so với các nước OECD (để thu được 100 đồng tiền thuế chỉ phải bỏ ra 1 đồng), Banglades (để thu được 100 đồng tiền thuế chỉ phải bỏ ra 1,35 đồng- năm 2013)”- ông Long dẫn chứng...

Phân tích về tính công bằng từ chi ngân sách, nhóm nghiên cứu chỉ ra rằng, riêng trong lĩnh vực y tế, dù tăng về số chi tuyệt đối trong giai đoạn 2016-2018, nhưng tỷ trọng của chi thường xuyên cho y tế so với GDP giảm liên tục kể từ năm 2013 đến năm 2018. Năm 2013, chi thường xuyên cho y tế chiếm gần 1,3% GDP, thì tới năm 2018 chỉ còn chiếm 0,98% GDP. Tỷ lệ % chi thường xuyên cho y tế so với tổng thu NSNN cũng giảm liên tục kể từ năm 2014 trở lại đây- từ 5,7% năm 2014 xuống chỉ còn 3,8% năm 2018.

Từ thực tế trên, nhóm chuyên gia của VEPR đưa ra một số khuyến nghị chính sách với Chính phủ về thu và chi NSNN. Theo đó, trong thu ngân sách, Chính phủ cần có phương án cắt giảm chi tiêu hiệu quả và tìm nguồn thu bền vững hơn trong bối cảnh thuế trực thu đang chiếm tỷ trọng ngày càng thấp. Đẩy nhanh tiến độ dự án thuế tài sản, đưa vào chương trình làm luật của Quốc hội trong nhiệm kỳ 2021-2026. Cần có những thay đổi trong tỷ lệ, số lượng thu nhập hoặc đối tượng phải nộp thuế liên quan đến từng khung để tính thuế suất thuế thu nhập cá nhân, thay vì chỉ đề cập đến thu nhập tối thiểu không phải nộp thuế hay nâng mức giảm trừ gia cảnh. Rà soát lại chính sách ưu đãi thuế đối với DN, đặc biệt là DN FDI. Cần tính toán và công khai thông tin về chi qua thuế thông qua hình thức ưu đãi thuế cho DN.

Trong chi ngân sách, nhóm chuyên gia khuyến nghị Chính phủ cần nỗ lực hơn nữa trong việc cơ cấu lại các khoản chi ngân sách để giảm nợ công, giảm thâm hụt ngân sách. Chi ngân sách cho y tế cần được tăng thêm, nhưng cần chú ý phối hợp với chính sách BHYT và nâng cao tính hiệu quả của sự phối hợp này. Bên cạnh đó, các số liệu về chi đầu tư phát triển cho lĩnh vực y tế, giáo dục cần được công khai trong các báo cáo ngân sách. Đặc biệt, cần công khai, minh bạch số liệu về chi cho nông nghiệp (bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển) trong các báo cáo ngân sách. Ngoài ra, Chính phủ cũng cần tiếp tục cải thiện tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thu chi ngân sách ở mọi cấp chính quyền; lấy việc công khai làm tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của tổ chức và cá nhân phụ trách.

Thái An