Tại TP.HCM, các đơn vị SDLĐ hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, du lịch… sử dụng nhiều lao động. Số lượng người tham gia BHXH bắt buộc tăng dần qua từng năm, song số người hưởng BHXH một lần cũng tăng nhanh, đặt ra nhiều vấn đề đáng lo ngại về an sinh xã hội lâu dài...

Áp lực trẻ hóa độ tuổi hưởng BHXH một lần

Thời gian qua, xu hướng hưởng BHXH một lần trên địa bàn TP.HCM tăng nhanh, kể từ sau khi Luật BHXH 2014 có hiệu lực. Theo thống kê, trong năm 2015, BHXH TP.HCM đã giải quyết 74.825 hồ sơ, chiếm 95% số hồ sơ đã được giải quyết BHXH một lần, trong đó người có quá trình tham gia BHXH trên 10 năm có 8.275 hồ sơ và có tuổi đời trung bình 39,9 tuổi.

Số người nhận BHXH một lần tăng gây áp lực cho việc đảm bảo an sinh xã hội

Năm 2018, giải quyết 96.691 hồ sơ, chiếm 96,4% số hồ sơ đã được giải quyết BHXH một lần, trong đó người có quá trình tham gia BHXH trên 10 năm có 17.944 hồ sơ và có tuổi đời trung bình 38 tuổi. Năm 2019, giải quyết 96.399 hồ sơ, chiếm 96% trong tổng số hồ sơ đã được giải quyết BHXH một lần, trong đó người có quá trình tham gia BHXH trên 10 năm có 20.278 hồ sơ và tuổi đời trung bình 36,8 tuổi. Năm 2020, giải quyết 111.742 hồ sơ, chiếm 97,2% số hồ sơ đã được giải quyết BHXH một lần, trong đó người có quá trình tham gia BHXH trên 10 năm là 24.915 hồ sơ và tuổi đời trung bình là 35,4 tuổi. Cũng năm 2020, mặc dù ghi nhận giảm 98.586 người tham gia BHXH bắt buộc, nhưng lại tăng 14.546 hồ sơ đề nghị nhận trợ cấp BHXH một lần so với năm 2019.

Hồ sơ hưởng BHXH một lần chủ yếu là của NLĐ đóng BHXH dưới 20 năm, thường là những người có tuổi đời còn rất trẻ. Nếu như năm 2015 tuổi đời trung bình của người hưởng là 39,9 tuổi, thì đến năm 2020 tuổi đời trung bình của người hưởng chỉ còn 35,4 tuổi. Số hồ sơ có quá trình tham gia BHXH trên 10 năm chọn hưởng BHXH một lần có xu hướng tăng và chiếm tỷ lệ không nhỏ trong tổng số hồ sơ đã được giải quyết. Cụ thể: Năm 2015 có 8.275 hồ sơ (chiếm tỷ lệ 11%) thì đến năm 2020 tăng lên 24.915 hồ sơ (chiếm tỷ lệ 22,3%)…

Qua đó, có thể thấy, NLĐ trẻ (kể cả người có thời gian đóng BHXH trên 10 năm) có xu hướng lựa chọn hưởng BHXH một lần tăng, thay vì chọn tiếp tục tham gia BHXH cho đến khi đủ điều kiện hưởng lương hưu. Đây là vấn đề rất đáng quan tâm vì những người này đã tự rời lưới an sinh.

Giải pháp nào?

Có nhiều nguyên nhân khiến NLĐ chọn hưởng BHXH một lần, trong đó chủ yếu do ảnh hưởng của việc điều chỉnh tăng tỷ lệ hưởng lương hưu và lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo từng năm đối với cả nam và nữ. Với người trẻ tuổi, việc tăng tuổi nghỉ hưu khiến họ cảm thấy việc đủ điều kiện về tuổi đời để được hưởng lương hưu khó đạt. Xuất phát từ suy nghĩ trên, nhiều trường hợp có thời gian tham gia BHXH trên 19 năm, cá biệt có những trường hợp đã đóng BHXH được 19 năm 11 tháng, nhưng vẫn quyết định nghỉ việc để đủ điều kiện hưởng BHXH một lần. Khi tiếp nhận những hồ sơ này, BHXH TP.HCM đã tư vấn rất kỹ cho NLĐ để xem xét thiệt hơn.

Lý do nữa, đó là mức hưởng BHXH một lần theo quy định của Luật BHXH 2014 cao hơn so với quy định trước đây. Việc bỏ quy định nộp hồ sơ nhận trợ cấp BHXH một lần tại nơi cư trú và đơn không cần xác nhận của chính quyền địa phương cũng là một trong những nguyên nhân khiến lượng hồ sơ đề nghị giải quyết BHXH một lần tăng nhanh.

Do nguồn lao động tại TP.HCM chủ yếu là người nhập cư, chỉ tạm trú để thuận tiện cho việc đi làm và sinh hoạt hàng ngày; đồng thời theo tâm lý của đại đa số NLĐ thì họ vẫn muốn chọn thành phố lớn để nộp hồ sơ vì tin tưởng hồ sơ của mình sẽ được giải quyết nhanh chóng, chính xác, kịp thời. Chính vì vậy, một bộ phận không nhỏ NLĐ thuộc các tỉnh lân cận đã chọn TP.HCM để nộp hồ sơ nhận BHXH một lần.

Bên cạnh đó, nhiều người còn chưa có thói quen tích lũy. Họ coi khoản tiền trợ cấp BHXH một lần được nhận sau mỗi lần nghỉ việc là một khoản tiền tiết kiệm đương nhiên phải lấy để bù đắp cho cuộc sống khi chưa tìm được việc làm mới hoặc làm vốn để về quê khởi nghiệp. Do công tác truyền thông trước đây chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến NLĐ chưa nhận thức đầy đủ cũng như chưa quan tâm đến các chính sách dài hạn như chế độ hưu trí.

Trong việc nhận BHXH một lần, tình trạng mua bán sổ BHXH núp dưới hình thức ủy quyền nhận thay BHXH một lần cũng là vấn đề nan giải. Từ thực tế, BHXH TP.HCM kiến nghị cần xem xét và đưa hành vi mua bán sổ BHXH vào xử lý hình sự, nhằm tăng tính răn đe và kịp thời ngăn chặn những đối tượng có ý định, hành vi nhằm mục đích trục lợi BHXH. Riêng đối với trường hợp mượn nhân thân để tham gia BHXH, không điều chỉnh nhân thân cho NLĐ vì không có cơ sở pháp lý để thực hiện.

Trên cơ sở thực tiễn tại địa phương, BHXH TP.HCM nhận thấy, để hạn chế việc nhận BHXH một lần, giúp NLĐ không rời lưới an sinh thì cần chú trọng tăng cường và đẩy mạnh công tác truyền thông để các chính sách, quy định liên quan đến BHXH đến gần với NLĐ hơn nữa. Từ đó, góp phần giúp NLĐ nhận thức và có cái nhìn đúng đắn, toàn diện về các chính sách an sinh xã hội mà Nhà nước muốn hướng tới và đem lại cho người dân thông qua các chính sách, chế độ về BHXH.

Bên cạnh đó, cần điều chỉnh một số chính sách liên quan như: Nên có quy định tăng dần thời gian hưởng trợ cấp BHXH một lần sau khi nghỉ việc theo lộ trình; bổ sung các chế độ được hưởng để tăng tính hấp dẫn của BHXH tự nguyện. Trong các điều kiện để hưởng BHXH một lần, cần xem xét bỏ quy định về điều kiện không tự phục vụ được đối với NLĐ bị mắc các bệnh nguy hiểm đến tính mạng hoặc bị suy giảm sức khỏe từ 81% trở lên, để tạo điều kiện thuận lợi cho người tham gia được hưởng BHXH một lần.

Phan Văn Mến