Mua bán sổ BHXH là trái pháp luật, trái mục đích nhân văn mà Nhà nước đặt ra nhằm đảm bảo an sinh xã hội cho NLĐ. Nhưng vì sao tình trạng này vẫn diễn ra, kéo dài bất chấp các cảnh báo và giải pháp ngăn chặn từ cơ quan chức năng?

Vô tình “tiếp tay”?

Trong quá trình “thương lượng” bán sổ BHXH với nhiều “đầu nậu” của nhiều nhóm Facebook khác nhau, phóng viên đều được hướng dẫn về việc làm Giấy ủy quyền để người mua làm thủ tục nhận BHXH một lần, người bán chỉ việc nhận tiền coi như xong trách nhiệm. Đáng nói, dù ở TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai… thì người bán đều được tạo thuận lợi, có thể làm thủ tục tại phòng công chứng hay bất cứ UBND xã, phường nào.

Một vụ mua bán sổ BHXH qua cách viết giấy ủy quyền nhờ đi nhận thay

Trong vai người bán sổ BHXH ở TP.HCM, khi phóng viên đề cập về vấn đề công chứng lập tức được “đầu nậu” có tên Trang Lệ giới thiệu ngay có thể công chứng tại Phòng công chứng quận 10. “Làm ở phòng công chứng quận 10 sẽ nhanh chóng hơn, còn nếu không thích thì mình có thể công chứng ở UBND phường cũng được”- Trang Lệ tư vấn.

Xác minh tại các phòng công chứng ở TP.HCM cho thấy, hiện nay từ phòng công chứng tư nhân đến các phòng công chứng Nhà nước đều trả lời có công chứng giấy ủy quyền nhận BHXH một lần. Một “đầu nậu” thừa nhận còn có quan hệ mật thiết với phòng công chứng tư nên chỉ cần 5 phút là xong, người bán sổ BHXH có thể nhận tiền ngay.

Tại Bình Dương, đa số các “đầu nậu” đều định hướng người bán sổ đến công chứng tại UBND các xã, phường. Những phường được “đầu nậu” định hướng cho người bán đến làm thủ tục nhanh gọn là phường Thuận Giao, Bình Chuẩn ở TP.Thuận An; phường Hội Nghĩa ở TX.Tân Uyên…

Với mức phí làm thủ tục ủy quyền hiện nay thấp nhất là 20.000 đồng/bản- cao hơn nhiều so với việc công chứng, chứng thực các loại giấy tờ khác- nên nhiều nơi khá “nhiệt tình” làm thủ tục cho loại hình này. Nhiều phòng công chứng tư có thể thu ở mức cao hơn, thậm chí đến vài trăm ngàn cho vài bản ủy quyền. Một số “đầu nậu” còn yêu cầu làm 2- 3 bản ủy quyền cho một vài người thân cận nhận ủy quyền để phòng.

Về vấn đề ủy quyền nhận BHXH một lần, LS.Hồ Nguyên Lễ- Giám đốc công ty Luật Tín Nghĩa (TP.HCM) cho biết, Khoản 1 Điều 138 về đại diện theo ủy quyền quy định “Cá nhân, pháp nhân có thể ủy quyền cho cá nhân, pháp nhân khác xác lập, thực hiện giao dịch dân sự”. Như vậy, có thể nói pháp luật hiện cho phép việc ủy quyền, và ủy quyền nhận BHXH một lần cũng không ai cấm.

Tuy nhiên, LS.Lễ cũng lưu ý việc ủy quyền phải tuân thủ đúng trình tự thủ tục, đúng quy định pháp luật về tư cách của cả người ủy quyền và người được ủy quyền. Việc gian dối trong ủy quyền nếu bị phát hiện sẽ bị xử lý nghiêm, từ xử phạt vi phạm hành chính đến xử lý hình sự.

Không được từ chối, dù giao dịch bất hợp pháp

Từ tháng 4/2020, khi việc ủy quyền nhận BHXH một lần thực chất là các giao dịch mua bán sổ BHXH diễn ra tràn lan, BHXH Việt Nam đã có Công văn số 1165/BHXH-ST kiến nghị Bộ LĐ-TB&XH cho phép cơ quan BHXH các cấp tạm thời không nhận hồ sơ của NLĐ ủy quyền cho người khác nộp hồ sơ và nhận hộ tiền hưởng trợ cấp BHXH một lần, trừ trường hợp NLĐ bị ốm đau, TNLĐ không thể đến cơ quan BHXH (có Giấy xác nhận của cơ sở y tế về tình trạng sức khỏe của người ủy quyền) để tránh lạm dụng và việc mua bán lừa đảo đang diễn ra hằng ngày.

Chỉ một dòng quảng cáo mua sổ đã thu hút hơn 1.000 NLĐ vào hỏi bán sổ BHXH

Tuy nhiên, đến nay vấn đề tạm ngưng ủy quyền nhận BHXH một lần vẫn còn đang “bỏ ngỏ”. BHXH các địa phương vẫn đang phải giải quyết hồ sơ ủy quyền BHXH một lần bình thường khi đủ thủ tục theo quy định.

Tại TP.HCM, BHXH Thành phố cho hay, trường hợp NLĐ ủy quyền cho người khác nhận thay BHXH một lần vẫn được giải quyết. Trong đó, hồ sơ phải đảm bảo gồm: Sổ BHXH đã chốt, CMND hoặc căn cước công dân của người được ủy quyền, đơn đề nghị (theo mẫu 14-HSB). Ngoài ra, cần phải có giấy ủy quyền mẫu số 13-HSB (ban hành kèm theo Quyết định số 166/QĐ-BHXH của BHXH Việt Nam) có chứng thực chữ ký người ủy quyền của chính quyền địa phương hoặc hợp đồng ủy quyền được lập ở văn phòng công chứng. Nội dung ủy quyền cũng phải ghi cụ thể các mục được ủy quyền như làm đơn, nộp, nhận hồ sơ, nhận tiền…

Theo ông Phạm Nguyên Long- Giám đốc BHXH quận Tân Phú (TP.HCM), khi người được ủy quyền đến làm thủ tục BHXH một lần, cơ quan BHXH vẫn phải giải quyết bình thường, nhưng sẽ kiểm tra, rà soát kỹ lưỡng. Ngoài việc tư vấn, tuyên truyền về tác hại của việc nhận BHXH một lần, cán bộ BHXH cũng sẽ xác minh chặt chẽ hồ sơ nhằm tránh tình trạng mua bán sổ BHXH. Tuy nhiên, trường hợp ủy quyền nhận BHXH một lần trên địa bàn Tân Phú đã xuất hiện rất ít sau khi Phó Thủ tướng chỉ đạo và báo chí phản ánh.

Trong khi đó, tại BHXH quận Gò Vấp, chúng tôi thấy việc xử lý hồ sơ ủy quyền nhận BHXH một lần vẫn bình thường. Ông Hồ Hải Luận- Giám đốc BHXH quận chia sẻ: “Một mặt, BHXH quận vẫn giải quyết hồ sơ theo quy định pháp luật, mặt khác thì thông thường những hồ sơ dạng này chúng tôi quán triệt sẽ phải rất lưu ý. Trước khi duyệt, bao giờ BHXH quận cũng yêu cầu người được ủy quyền cung cấp đầy đủ các giấy tờ, hồ sơ, trả lời các câu hỏi truy vấn liên quan về tính hợp pháp của việc ủy quyền. Chúng tôi cũng liên hệ, gọi điện cho cả NLĐ có sổ để hỏi, xác minh xem có đúng là thật sự là NLĐ ủy quyền hay không… BHXH quận cũng thiết lập riêng một hệ thống lưu trữ điện tử về những trường hợp nhận ủy quyền BHXH một lần. Chỉ cần người này đến làm thủ tục nhận ủy quyền lần thứ 2 cho NLĐ khác, BHXH quận sẽ phát hiện ngay”.

Tuy nhiên, qua tìm hiểu của phóng viên, không phải ở cơ quan BHXH cấp quận, huyện nào ở tỉnh, thành nào cũng quyết tâm và làm chặt chẽ được như trên. Vẫn còn những kẻ hở trong công chứng ủy quyền; vẫn còn những “địa chỉ” chưa chặt chẽ để các “đầu nậu” có thể xử lý êm trôi hồ sơ và nhận tiền BHXH một lần thông qua ủy quyền. Chính vì vậy mà nạn mua bán, thu gom sổ BHXH vẫn đang hoành hành và chưa có dấu hiệu dừng…

Phạm Thọ