Khi điều trị một bệnh nhân mắc Covid-19, cần xem xét nhiều khía cạnh, bao gồm mức độ nặng của bệnh, mục tiêu điều trị và biện pháp can thiệp cụ thể. Rất nhiều F0 sẽ không cần phải dùng thuốc, chỉ cần áp dụng các biện pháp trong chiến lược 5K, theo dõi sức khoẻ và chỉ dùng thuốc khi thật sự cần thiết. Điều này liên quan đến cơ chế bệnh sinh của Covid-19.

Hiện nay, số người mắc Covid-19 (dương tính với SARS-CoV2) vẫn tiếp tục gia tăng trong cộng đồng. Với số người đã tiêm đủ 2 mũi vắc-xin và đang tiếp tục tiêm mũi thứ 3 được bao phủ trên toàn quốc, những F0 không triệu chứng và được khuyến cáo tự cách ly theo quy định, điều trị tại nhà đang tăng lên. Điều đó dẫn đến sự quan tâm về việc dùng thuốc khi mắc Covid-19 sẽ như thế nào, dùng loại thuốc gì? Nhiều người dân thắc mắc “Sao tôi bị gọi là F0? Bị cách ly mà không được dùng thuốc gì cả?...”; thậm chí có người quá lo lắng đến mất ăn mất ngủ và tìm mua những loại thuốc rất đắt trôi nổi trên thị trường để tự điệu trị.

Khi điều trị một bệnh nhân mắc Covid-19, cần xem xét nhiều khía cạnh, bao gồm mức độ nặng của bệnh, mục tiêu điều trị và biện pháp can thiệp cụ thể. Rất nhiều F0 sẽ không cần phải dùng thuốc, chỉ cần áp dụng các biện pháp trong chiến lược 5K, theo dõi sức khoẻ và chỉ dùng thuốc khi thật sự cần thiết. Điều này liên quan đến cơ chế bệnh sinh của Covid-19.

Ngay sau khi nhiễm bệnh, ở giai đoạn đầu virus nhân lên, tải lượng virus tăng vọt, dẫn đến các biểu hiện lâm sàng khởi phát như triệu chứng trên đường hô hấp và viêm phổi. Sau đó, cơ thể sản sinh các tín hiệu viêm và các tế bào miễn dịch để chống lại virus. Ở một số bệnh nhân, phản ứng viêm có thể vẫn tiếp tục ngay cả khi virus đã được kiểm soát, huyết khối, phản ứng viêm toàn thân có thể gây ra các biến chứng hệ thống trên thần kinh, tim, thận, hệ tiêu hóa, da liễu… Lúc đó mới cần phải sử dụng các thuốc kháng virus để giảm tải lượng của virus trong cơ thể. Đồng thời, các liệu pháp chống viêm và chống đông sẽ được áp dụng, đặc biệt khi xảy ra phản ứng miễn dịch và phản ứng viêm quá mức.

Một số thuốc quen thuộc sẽ được dùng, ví dụ như Dexamethason là một Corticoid quen thuộc để làm giảm tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân mức độ nặng, đem lại lợi ích nhiều nhất ở bệnh nhân mức độ nguy kịch (bệnh nhân thở máy); tuy nhiên không cải thiện bệnh, thậm chí có thể dẫn đến tác động bất lợi ở bệnh nhân không cần bổ sung oxy. Thử nghiệm này đã làm nổi bật tầm quan trọng của việc sử dụng đúng loại thuốc tại đúng thời điểm và ở đúng bệnh nhân. Vì vậy, việc lựa chọn thuốc điều trị Covid-19 phụ thuộc vào mục tiêu điều trị tương ứng với từng mức độ bệnh nặng hay nhẹ.
Sau đây là các nhóm thuốc được sử dụng để điều trị Covid-19:

Kháng virus: Các liệu pháp kháng virus chủ yếu được sử dụng cho các bệnh nhân mức độ nhẹ đến trung bình, trong giai đoạn virus đang nhân lên và cần phải giảm tải lượng virus trong cơ thể. Đó có thể là thuốc kháng virus phổ rộng. Ví dụ: Favipiravir, Molnupiravir, Remdesivir, Paxlovid; hoặc các kháng thể đơn dòng đặc hiệu với virus SARS-CoV-2 như: Casirivimab + Imdevimab, Bamlanivimab + Etesevimab, Sotrovimab.

Cuối năm 2021, Paxlovid và Molnupiravir được FDA cấp phép sử dụng khẩn cấp cho điều trị Covid-19. Về mặt an toàn, Paxlovid có nguy cơ gây các tương tác thuốc nghiêm trọng và phức tạp. Còn Molnupiravir có các lo ngại về nguy cơ gây đột biến gen và ảnh hưởng trên tinh trùng, nhưng bằng chứng chưa rõ ràng. Hướng dẫn điều trị hiện nay cũng đã cập nhật Paxlovid và Molnupiravir vào nhóm các thuốc sử dụng cho bệnh nhân ngoại trú mức độ nhẹ có nguy cơ tiến triển nặng, thứ tự ưu tiên sử dụng là Paxlovid → Sotrovimab → Remdesivir → Molnupiravir.

Thuốc chống viêm/điều hòa miễn dịch, bao gồm Corticoid và các kháng thể đơn dòng được chỉ định cho bệnh nhân từ mức độ vừa trở lên, ưu tiên Dexamethason do đây là Corticoid đã có bằng chứng về hiệu quả trong điều trị Covid-19. Trong trường hợp bệnh nhân không được sử dụng Dexamethason như phụ nữ có thai hoặc thuốc không có sẵn thì có thể sử dụng Corticoid khác với liều quy đổi tương đương (Methyl Prednisolon). Tocilizumab là kháng thể đơn dòng ức chế IL-6 đã được FDA phê duyệt trong điều trị Covid-19 nhằm giảm nhẹ phản ứng viêm hệ thống.

Thuốc chống đông: Covid-19 có liên quan đến viêm và huyết khối, với sự gia tăng Fibrin, các sản phẩm phân giải Fibrin, Fibrinogen và D-Dimer. Việc điều trị và dự phòng chống đông ở bệnh nhân Covid-19 phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ nặng của bệnh, tình trạng của bệnh nhân và kết quả xét nghiệm đông máu. Về việc lựa chọn thuốc chống đông cần lưu ý đến tương tác thuốc với tất cả các thuốc khác bệnh nhân dùng đồng thời.

Các kháng sinh: Bệnh nhân mức độ nhẹ không sử dụng kháng sinh, kháng nấm nếu không có bằng chứng nhiễm trùng; ở bệnh nhân mức độ trung bình chỉ điều trị kháng sinh khi nghi ngờ có bằng chứng nhiễm trùng; ở bệnh nhân mức độ nặng trở lên điều trị kháng sinh kinh nghiệm theo yếu tố nguy cơ của bệnh nhân hoặc theo kháng sinh đồ nếu có.

Các thuốc điều trị triệu chứng ở bệnh nhân mức độ nhẹ bao gồm thuốc hạ sốt, giảm đau Paracetamol; thuốc cân bằng điện giải dung dịch Oresol; thuốc hỗ trợ nâng cao sức khoẻ, tăng sức đề kháng như Vitamin tổng hợp có một trong các thành phần sau: Vitamin B1, B6 và B12; Vitamin C (có thể bao gồm kẽm); Vitamin D; thuốc sát khuẩn hầu họng NaCl 0,9% hoặc dung dịch Povidon... Một số thuốc đông dược khác có tác dụng hỗ trợ...

Hiện nay, chúng ta đã có rất nhiều lựa chọn cho việc điều trị bệnh nhân Covid-19. Tuy nhiên, khi lựa chọn biện pháp điều trị nào cũng cần lưu ý sử dụng đúng loại thuốc tại đúng thời điểm và ở đúng bệnh nhân. Việc dùng loại thuốc nào, dùng như thế nào cần có sự hướng dẫn của nhân viên y tế. Người dân không tự ý mua thuốc trôi nổi trên thị trường, tốn tiền và không an toàn. Biện pháp phòng bệnh tốt nhất vẫn là đeo khẩu trang, rửa tay, dùng dung dịch sát khuẩn hầu họng. Thường xuyên đảm bảo quy tắc 5K và tiêm phòng vắc-xin theo quy định để bảo vệ sức khỏe cho mình và cho cộng đồng.

ThS.Lê Quốc Thịnh