Tuyến tiền liệt là một tuyến tiết sinh dục ở nam giới, nằm dưới đáy bàng quang và vây quanh đoạn đầu niệu đạo. Chức năng của nó là tiết ra một chất dịch được hoà với tinh dịch giúp bảo vệ tinh dịch chống lại các tác nhân gây bệnh để cho tinh trùng hoạt động thuận lợi khi xuất tinh và tạo điều kiện cho sự thụ thai dễ dàng.

Tuyến tiền liệt phát triển trong suốt cuộc đời của giới nam. Khi trưởng thành, tuyến này có kích cỡ ổn định, rộng khoảng 4cm, cao khoảng 3cm và dày khoảng 2,5cm. Khi qua tuổi 50, tuyến này bắt đầu lớn dần lên, gọi là phì đại tuyến tiền liệt ở dạng lành tính, không phải là ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, nó có thể gây chèn ép niệu đạo, ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển nước tiểu, gây ra một số vấn đề về tiểu tiện như tiểu khó, tiểu lắt nhắt, tiểu nhiều...

Khi TTL to ra, nó gây nên các triệu chứng được gọi chung là triệu chứng đường tiểu dưới (TCĐTD) là tập hợp của nhiều triệu chứng liên quan các bệnh do tình trạng kích thích bàng quang, tắc nghẽn ở niệu đạo và các triệu chứng xuất hiện sau khi đi tiểu… Y văn ghi nhận khoảng 50% nam giới ở độ tuổi 50-60 mắc tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt (TSLTTTL) và tỷ lệ có thể lên tới 80% khi ở độ tuổi trên 75. Nguy hiểm nhất của tình trạng TSLTTTL là nguy cơ bị ung thư TTL.

Hiện nay, có khá nhiều loại thuốc điều trị triệu chứng đường tiểu dưới (TCĐTD), hay dùng một số nhóm thuốc sau:

- Nhóm thuốc chẹn α như: Doxazosin, Alfuzosin, Tamsulosin, Terazosin có tác dụng chẹn các thụ thể α1 trên cơ trơn của TTL, niệu đạo và cơ trơn ở cổ bàng quang, dẫn đến giảm co thắt cơ trơn và giảm sự tắc nghẽn bàng quang, nên được ưu tiên sử dụng cho đa số bệnh nhân có các triệu chứng kể trên. Tuy nhiên, thuốc có tác dụng phụ là mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, đau đầu, tụt huyết áp do thay đổi tư thế và xuất tinh ngược dòng.

Nên sử dụng thuốc trước khi đi ngủ để hạn chế tác dụng hạ huyết áp tư thế. Tất cả các thuốc chẹn alpha hiện có đều có hiệu quả tương đương khi được dùng với liều lượng thích hợp, giúp cải thiện tốc độ dòng nước tiểu sau vài giờ hoặc vài ngày sau khi dùng. Bệnh nhân cần dùng các thuốc Alfuzosin, Tamsulosin và Silodosin cùng hoặc ngay sau bữa ăn.

- Nhóm thuốc ức chế men 5α-reductase như Dutasteride, Finasteride có tác dụng ngăn chặn quá trình chuyển testosterone tự do thành dihydrotestosterone, một dạng androgen hoạt động, làm các tế bào biểu mô TTL co lại, do vậy làm giảm thể tích TTL. Những thuốc này cũng có tác dụng phụ làm giảm ham muốn tình dục, gây rối loạn cương dương, giảm thể tích tinh dịch…

- Nhóm thuốc kháng Muscarinic như Oxybutynin, Solifenacin có tác dụng kích thích thụ thể muscarinic trên bề mặt tế bào cơ trơn làm giảm co thắt của cơ chóp bàng quang. Thuốc này có thể gây chóng mặt, nhức đầu, buồn ngủ, mệt mỏi, đỏ bừng mặt, táo bón, buồn nôn,... Một số triệu chứng ít gặp hơn như chán ăn, chứng khó nuốt...

- Thuốc ức chế phosphodiesterase típ 5 (PDE5) Tadalafil làm tăng nồng độ men GMP vòng trong huyết thanh và cơ trơn gây giãn cơ trơn thể hang, duy trì cương cứng dương vật. Đồng thời, thuốc cũng làm giãn cơ trơn cổ bàng quang và TTL. Thuốc này tuyệt đối không dùng cho những bệnh nhân nhồi máu cơ tim, đau thắt ngực không ổn định hoặc đau thắt ngực xảy ra khi quan hệ tình dục, bệnh nhân bị suy tim độ 2. Nhóm thuốc này thường được sử dụng chủ yếu để điều trị rối loạn cương dương. Tuy nhiên, gần đây, thuốc này cũng được dùng để giảm những triệu chứng của đường tiết niệu. Nhóm thuốc này giúp làm giãn cơ trơn trong đường tiểu dưới, từ đó giảm các triệu chứng đi tiểu khó hay bí tiểu.

- Thuốc có nguồn gốc thực vật hiện nay được nhiều người sử dụng. Một số các thuốc chiết xuất từ thảo dược được chiết từ một số loại rễ, lá, hạt hoặc một số được kết hợp bởi nhiều cây khác nhau như: Serenoa repens (chiết xuất từ cỏ lùn châu Mỹ), Hydroxit rooperi (cỏ sao Nam Phi), Pygeum africanum (mận Châu Phi), Urtica dioica et urens (tầm na gai), Cucurbita pepo (hạt bí). Thảo dược như trinh nữ hoàng cung được sử dụng khá nhiều tại nước ta.

Y học cổ truyền có khá nhiều bài thuốc kinh nghiệm đông y phù hợp với người bệnh. Ví dụ người bệnh bị phì đại tuyến tiền liệt gây ra do thận khí hư tổn thì có thể được kê bài thận khí hoàn. Tại các BV chuyên khám nam học cũng hay sử dụng như Serenoa repens có tác dụng kháng viêm, giảm phù nề, kháng androgen, ức chế không cạnh tranh men 5α-reductase I, II, ngăn chặn quá trình chuyển hoá và tăng trưởng tế bào biểu mô TTL, giảm sức cản niệu đạo… Các thuốc này có ưu điểm là có thể làm chậm tiến triển và giảm thể tích TTL đáng kể và không ảnh hưởng đến chức năng tình dục của bệnh nhân.

Bên cạnh việc sử dụng thuốc, bệnh nhân cũng cần điều chỉnh thói quen sinh hoạt điều độ để hiệu quả điều trị đạt được tốt hơn như duy trì thói quen tập thể dục tuỳ thuộc vào khả năng của bệnh nhân. Uống đủ nước (khoảng 2-2,5 lít/ngày), nhưng hạn chế uống từ 5 giờ chiều. Không nhịn tiểu quá lâu; chống táo bón; hạn chế các chất kích thích cay nóng như đồ uống có cồn, gia vị… Nếu đang còn nhu cầu sinh hoạt tình dục cần giữ tần suất phù hợp với từng cá thể tùy theo độ tuổi.

ThS.Lê Quốc Thịnh