Thực phẩm chức năng (TPCN) đã và đang trở thành loại sản phẩm ngày càng được nhiều người quan tâm. Việc xuất hiện của rất nhiều loại TPCN có bán tại các nhà thuốc hoặc bán qua mạng lưới kinh doanh đa cấp đã làm cho nhiều người dân đang nhầm lẫn giữa TPCN với thuốc chữa bệnh. Bên cạnh đó, việc quảng cáo rầm rộ và thái quá nhiều khi đã đánh lừa người tiêu dùng, bởi những tác dụng “thần kỳ” hay “khả năng chữa bách bệnh” của TPCN.

Trong thực tế, nhiều người đã mất khá nhiều tiền chỉ để mang về một lô sản phẩm vô thưởng vô phạt, không có tác dụng rõ ràng. Thậm chí, nhiều người đã mua phải các sản phẩm giả, lâm vào cảnh tiền mất tật mang. Trên truyền hình và các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok… đang tràn ngập quảng cáo về TPCN với ghi chú “sản phẩm này không phải là thuốc và không thay thế thuốc chữa bệnh” được ghi rất nhỏ, nói rất nhanh, thậm chí không cảnh báo nên người dùng không biết đâu mà lần…

TPCN không phải là thuốc chữa bệnh

TPCN là nhóm sản phẩm giao thoa giữa thực phẩm và thuốc, nên có rất nhiều người nhầm lẫn. Việc các công ty bán TPCN quảng cáo sản phẩm của họ có tác dụng chữa bệnh, thậm chí là những bệnh nan y như ung thư, tai biến mạch máu não, viêm đa khớp... là hoàn toàn không đúng sự thật, bởi TPCN không phải là thuốc chữa bệnh. TPCN là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ gây bệnh.

Tuỳ theo công thức, hàm lượng vi chất và hướng dẫn sử dụng, TPCN còn có các tên gọi như: Thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng, thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ, sản phẩm dinh dưỡng y học... Hiện nay, các nước phát triển có xu hướng ưa chuộng dùng các TPCN hơn dùng thuốc. Chính vì vậy, nhiều tập đoàn sản xuất thuốc đang chuyển sang sản xuất TPCN để có doanh số tiêu thụ lớn hơn.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, bên cạnh việc sử dụng thực phẩm truyền thống như ăn cơm, thịt, cá, sữa, trứng...; nếu dùng bổ sung TPCN sẽ giúp cho người ta không chỉ đảm bảo đủ calo, ăn ngon ăn sạch, mà còn được bổ sung các hoạt chất sinh học nguồn gốc tự nhiên cần cho sức khỏe và sắc đẹp, không chỉ có tác dụng phòng một số bệnh, mà còn tạo ra khả năng miễn dịch chống sự già hóa và điều khiển được chức năng của từng hệ cơ quan trong cơ thể con người.

TPCN khác với thực phẩm truyền thống ở chỗ nó được sản xuất, chế biến theo công thức: Bổ sung một số thành phần có lợi hoặc loại bớt một số thành phần bất lợi (để kiêng). Việc bổ sung hay loại bớt phải được chứng minh và cân nhắc một cách khoa học và được cơ quan chức năng có thẩm quyền cho phép và phải theo tiêu chuẩn quy định. Do đó, nó có tác dụng với sức khỏe (một số chức năng sinh lý của cơ thể) nhiều hơn là các chất dinh dưỡng thông thường. TPCN ít tạo ra năng lượng cho cơ thể như các loại thực phẩm, ví dụ như gạo, thịt, cá… và chỉ cần sử dụng với liều lượng rất nhỏ, thậm chí tính bằng miligram, gram như là thuốc. Đối tượng sử dụng có chỉ định rõ rệt như người già, trẻ em, phụ nữ tuổi mãn kinh, người có hội chứng thiếu vi chất, rối loạn chức năng sinh lý nào đó.

Hiện nay, theo quy chế của ngành Y tế, TPCN không được kê đơn trong các đơn thuốc của bác sĩ. Tuy nhiên, trong thực tế, quy định này vẫn bị nhiều người bỏ qua và nhiều loại TPCN gần giống với thuốc vẫn được kê đơn một cách thường xuyên. TPCN khác với thuốc ở chỗ nó không có tác dụng dược lý để chữa bệnh, mà chỉ sử dụng để hỗ trợ, bổ dưỡng hoặc phòng ngừa các nguy cơ gây bệnh…
Vì vậy, đối với TPCN, nhà sản xuất phải công bố trên nhãn sản phẩm là thực phẩm, đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn sức khỏe, phù hợp với các quy định về thực phẩm. Đối với thuốc, nhà sản xuất công bố trên nhãn là sản phẩm thuốc, có tác dụng chữa bệnh, phòng bệnh với công dụng, chỉ định, liều dùng, chống chỉ định. Thuốc là những sản phẩm để điều trị và phòng bệnh, được chỉ định để nhằm tái lập, điều chỉnh hoặc sửa đổi chức năng sinh lý của cơ thể.

Cần lưu ý khi sử dụng TPCN

Đối với những thực phẩm ở dạng tự nhiên như đậu nành, cà chua, sữa, chè xanh, các loại rau bông cải, quả thuộc họ cam quýt... cần lưu ý lựa chọn những sản phẩm tươi, mới và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, không được có tồn dư thuốc bảo vệ thực vật. Để đạt được những lợi ích về sức khỏe, cần sử dụng thường xuyên với liều lượng phù hợp với từng người. Những sản phẩm đã qua chế biến, đòi hỏi người tiêu dùng phải có kỹ năng đọc nhãn bao bì. TPCN thường được đóng gói giống như thực phẩm thông thường. Ngoài các thông tin của một thực phẩm thông thường, TPCN bắt buộc phải ghi rõ tên nhóm sản phẩm như thực phẩm bổ sung vi chất hay thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm ăn kiêng. Trên bao bì TPCN phải có đầy đủ thông tin xác nhận có lợi cho sức khỏe và phải được cơ quan quản lý ATVSTP chứng nhận trước khi đưa ra thị trường.

Trong thực tế, đã có nhiều người tiêu dùng không may bỏ hàng triệu, thậm chí cả chục triệu để mua những sản phẩm TPCN không đảm bảo chất lượng. Nhiều phụ nữ sử dụng TPCN giảm béo đã bị đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, đi ngoài… Một số người lầm tưởng đó là tác dụng phụ của TPCN vừa sử dụng, mà không biết rằng mình đã mua phải hàng giả. Thậm chí, một số người còn gặp phải những triệu chứng nghiêm trọng hơn như ngất xỉu, đau bụng dữ dội, loạn nhịp tim…

Hiện nay, có nhiều sản phẩm TPCN có thành phần là chondroitin, glucosamin, calcigluconat được quảng cáo để chữa loãng xương và các bệnh về khớp. Các TPCN có chứa các vitamin và khoáng chất hay các acid amin quảng cáo chữa nhiều bệnh và làm đẹp, giảm béo, tăng chiều cao... thực ra chỉ là những sản phẩm có những lợi ích tiềm tàng, chứ chưa chắc chắn đối với sức khỏe con người. Nhiều sản phẩm TPCN thực tế chưa được nghiên cứu đầy đủ về công năng và tác dụng, nhưng nhà sản xuất vẫn nói tốt cho sản phẩm để đẩy giá bán lên rất cao. Có những nhóm sản phẩm TPCN chứa vitamin và khoáng chất bán đắt gấp hàng nghìn lần những sản phẩm là thuốc chữa bệnh cũng có các hoạt chất giống như vậy.

Do đó, để chọn lựa đúng những thực phẩm cần thiết, người tiêu dùng nên đọc kỹ cả phần đối tượng sử dụng, liều dùng, công dụng, các lưu ý đặc biệt xem có phù hợp với mục đích sử dụng hay không. Và, đừng quên xem tên, địa chỉ của nhà sản xuất để tránh hàng giả, hàng nhái. Tuyệt đối không nên tin rằng chúng chữa được nhiều bệnh nan y và có tác dụng “thần kỳ” như một số TPCN vẫn đang được rao bán trên mạng Internet hoặc của các công ty bán hàng đa cấp.

ThS.Lê Quốc Thịnh