Đây là vấn đề được đưa ra tại buổi làm việc của Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung với nhóm chuyên gia của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) để trao đổi về Chiến lược ASXH tại Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, nhìn tổng quát, ASXH của Việt Nam thuộc diện bao phủ tương đối tốt và đã có những thành tựu nhất định. Do vậy, trong giai đoạn sắp tới, hệ thống chính sách xã hội của Việt Nam sẽ phát triển một cách bao trùm hơn, toàn diện hơn. Và, Việt Nam mong muốn các chuyên gia của ILO chia sẻ, làm sáng tỏ 6 vấn đề liên quan.

Đơn cử: Về thực trạng và giải pháp hạn chế rút BHXH một lần; giải pháp trả lương cho NLĐ qua tài khoản, khuyến khích NLĐ, nhất là ở khu vực phi chính thức tham gia BHXH; giải pháp giải quyết tình trạng trốn, nợ BHXH, BHYT; giải pháp tăng nguồn lực để chi cho ASXH; chia sẻ, dự báo về mức độ bao phủ ASXH của Việt Nam đến năm 2030; từ nay đến năm 2025 Việt Nam cần ưu tiên giải quyết những vấn đề xã hội nào trước?

Tại buổi làm việc, ông Nuno Cunha- Chuyên gia cao cấp về ASXH của ILO nhận định, vấn đề rút BHXH một lần không phổ biến trên thế giới. Tuy nhiên, có một vài quốc gia đã và đang gặp vấn đề tương tự như Malaysia- trong vòng 6-7 năm qua chưa thể thay đổi được hiện trạng này. Một số nước Châu Âu cũng có một phần trong các chế độ BHXH được hưởng dưới dạng một lần. Singapore cũng gặp vấn đề về rút BHXH một lần nhưng đang từng bước điều chỉnh chính sách theo hướng nâng dần điều kiện rút BHXH một lần và đã có nhiều chuyển biến.

“Phân tích của ILO cho thấy, đối tượng rút BHXH một lần hầu hết là phụ nữ sinh con lần đầu, họ rút BHXH một lần trong thời gian nghỉ sinh. Do vậy, nên từng bước thay đổi điều kiện hưởng BHXH một lần. Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế khuyến khích NLĐ quay trở lại làm việc, triển khai chế độ về trợ cấp trẻ em trong hệ thống BHXH cho những người phụ nữ sinh con lần đầu trang trải chi phí nuôi con. Qua đó, vừa giải quyết vấn đề rút BHXH một lần, vừa giải quyết được vấn đề phát triển thể chất của trẻ em Việt Nam”- ông Nuno Cunha chia sẻ.

Về vấn đề chính thức hóa việc làm, ông Nuno Cunha cho biết, các nước Châu Mỹ La-tinh có kinh nghiệm và đã vạch ra lộ trình để chính thức hóa việc làm. Như tại Colombia, Chính phủ có những kế hoạch hành động mà mỗi bộ, ngành đều phải thực hiện để cùng có thể góp phần vào việc chính thức hóa NLĐ, chính thức hóa việc làm để tăng nguồn thu đóng thuế, tăng nguồn thu vào BHXH. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh thanh toán tiền lương qua tài khoản, khuyến khích NLĐ sử dụng điện thoại, mở tài khoản để nhận lương. Như ở Pakitstan, trong thời gian ILO triển khai dự án khuyến khích thanh toán lương qua tài khoản, đã có tới hơn 300.000 NLĐ mở tài khoản để nhận lương.

Đối với vấn đề tuân thủ pháp luật về đóng BHXH của DN, kinh nghiệm của Bồ Đào Nha là có một website công bố tất cả tên của các DN chậm đóng BHXH, mọi người có thể truy cập vào website đó và dễ dàng tìm thấy các DN chậm đóng BHXH. Như vậy, những DN này sẽ gặp phải vấn đề về tuyển dụng lao động, NLĐ thấy các DN chậm đóng BHXH như vậy nên sẽ không vào làm tại các DN đó nữa. Bên cạnh đó, về vấn đề thanh tra, kiểm tra, kinh nghiệm của Malaysia là ứng dụng quản lý qua phần mềm và cơ sở dữ liệu, để biết được DN nào có xác xuất cao là không tuân thủ, qua đó không thanh tra tràn lan, mà thanh tra có mục tiêu cụ thể, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác thanh tra.

Về tăng cường nguồn lực cho ASXH, những năm gần đây, các nước Đông Nam Á đã tăng về tỷ lệ phần trăm GDP mà các quốc gia có thể chuyển thành nguồn thu ngân sách. Theo đó, trong vòng 15 năm qua, tại các quốc gia đang phát triển ở Châu Á, tỷ lệ này có xu hướng tăng với mức trung bình là 0,2% từ việc chính thức hóa việc làm khi nền kinh tế dần chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.

Theo khảo sát từ một số nước Đông Nam Á khác, để tăng nguồn lực cho ASXH, Chính phủ có thể khuyến khích chính quyền địa phương đầu tư nhiều hơn vào trợ cấp hưu trí xã hội cho người cao tuổi tùy vào tình hình của từng địa phương. Bên cạnh đó, các chuyên gia của ILO khuyến nghị cần tăng mức đóng BHXH để có thể tăng mức chi chung cho ASXH. Ngoài ra, công tác thông tin, tuyên truyền để người dân hiểu về lợi ích của việc đóng BHXH cũng là một giải pháp không thể thiếu.

Về chính sách ASXH của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, ông Nuno Cunha khuyến nghị, Việt Nam cần tăng mức chi cho ASXH từ 4% GDP hiện nay lên mức trung bình của khu vực Châu Á-Thái Bình Dương là 8% GDP. Bên cạnh đó, thúc đẩy chuyển đổi từ việc làm phi chính thức sang việc làm chính thức; xây dựng hệ thống ASXH đa tầng với mức độ phối hợp và liên kết đáng kể giữa các tầng.

“Mở rộng ASXH nhằm thực hiện mục tiêu tại Nghị quyết 28-NQ/TW, trong đó nâng cao tỷ lệ bao phủ, mở rộng đối tượng thụ hưởng và tăng mức chi trả cho hưu trí xã hội để tránh việc gần 12 triệu người cao tuổi không có lương hưu. Ngoài ra, cần tăng diện bao phủ BHXH bắt buộc bằng cách nâng mức hưởng thỏa đáng, đơn giản hóa điều kiện hưởng chế độ, đưa nhiều nhóm NLĐ đủ điều kiện tham gia vào BHXH bắt buộc”- ông Nuno Cunha khuyến nghị.

Nguyệt Hà