Cơ cấu lại ngành kinh tế tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, với nhiều cụm liên kết ngành, vùng được thúc đẩy... đã giúp Việt Nam nâng cao vị thế, tăng cường sức cạnh tranh, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn còn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục.

Liên kết ngành vẫn yếu

Đó là nhận định của các chuyên gia tại Hội thảo “Cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng hình thành các cụm liên kết ngành và tăng cường sức chống chịu của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập: Nghiên cứu một số trường hợp tại Việt Nam”, do Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp với Chương trình Australia- Hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform) tổ chức ngày 6/9, tại Hà Nội. Hội thảo nhằm đóng góp ý kiến, góc nhìn về kết quả cơ cấu lại ngành kinh tế trong suốt những năm vừa qua, ưu tiên cải cách hướng tới phát triển bền vững trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế giai đoạn đến năm 2025.

Chia sẻ kết quả nghiên cứu, ThS.Nguyễn Văn Tùng- Phó Trưởng ban Nghiên cứu kinh tế ngành và lĩnh vực (CIEM) cho biết: Cơ cấu lại ngành kinh tế được xác định là một trong những chủ trương lớn của Việt Nam trong những năm gần đây, nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Thực tiễn giai đoạn 2016-2021, cơ cấu lại ngành kinh tế đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, với nhiều cụm liên kết ngành, vùng được thúc đẩy; cơ cấu ngành dịch chuyển tích cực, tăng tỷ trọng đóng góp của các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo; sản xuất nông nghiệp được tập trung vào các ngành có giá trị gia tăng cao hơn và có thị trường xuất khẩu đa dạng; một số ngành dịch vụ được hiện đại hóa, hình thành các sản phẩm dịch vụ chất lượng cao…

Dù vậy, Báo cáo nghiên cứu của CIEM cũng chỉ ra rằng, trong giai đoạn 2016-2021, việc cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng tăng cường tính độc lập, tự chủ, nâng cao sức chống chịu của ngành kinh tế còn nhiều hạn chế, khi mà các ngành còn phụ thuộc vào bên ngoài cả về vốn, công nghệ và thị trường, cũng như chưa coi trọng chuyển giao công nghệ từ các dự án đầu tư nước ngoài, dự án có vốn viện trợ phát triển chính thức, vốn vay ưu đãi. Đặc biệt, qua bối cảnh Covid-19 càng làm lộ sự hạn chế về tính độc lập, tự chủ của các ngành kinh tế, tính dễ tổn thương do phụ thuộc vào bên ngoài. Do đó, cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng nâng cấp chuỗi giá trị, ứng dụng tiến bộ công nghệ, đổi mới sáng tạo diễn ra chậm, chưa có nhiều kết quả.

Trong khi đó, cơ cấu sản phẩm xuất khẩu, nhập khẩu và cơ cấu thị trường xuất khẩu... vẫn còn nhiều hạn chế, ít hình thành được các ngành nghề mới, sản phẩm mới, nên chưa đóng góp đáng kể vào cơ cấu lại các ngành. Bên cạnh đó, vẫn chưa có các cụm liên kết ngành theo đúng cách hiểu của các nước đang phát triển, các mối liên kết giữa các tác nhân trong cụm liên kết ngành chưa đủ mạnh và sự kết nối giữa các tác nhân còn yếu, các kết nối mang tính tự phát trong phân chia tham gia các khâu trong chuỗi giá trị.

Đặc biệt, đề cập đến cơ cấu ngành công nghiệp- lĩnh vực mũi nhọn để phát triển kinh tế, các chuyên gia chỉ ra rằng, việc cơ cấu ngàng công nghiệp theo hướng tăng cường tính liên kết, cụm liên kết còn nhiều hạn chế. Các khu công nghiệp, khu kinh tế chủ yếu phát triển đa lĩnh vực, chưa hình thành được các tác nhân lõi để phát triển cụm liên kết như: Dự án có quy mô lớn, đối tác đầu tư nước ngoài chiến lược… nên mối liên kết giữa các DN trong khu công nghiệp, khu kinh tế trong sản xuất, cung cấp sản phẩm, dịch vụ chưa phát triển. Bên cạnh đó, thực trạng phân bổ không gian của các ngành công nghiệp chưa khai thác tốt lợi thế và vị trí địa lý, tiềm năng của các địa phương, chưa hình thành được các chuỗi liên kết ngành công nghiệp...

“Việc quy hoạch các khu công nghiệp, cụm công nghiệp chưa thực sự gắn với cụm ngành công nghiệp chuyên môn hoá, chưa xây dựng được các tổ hợp công nghiệp chuyên môn hoá thực chất tại các khu, vùng tập trung công nghiệp; chưa tạo ra được hệ sinh thái đồng bộ gồm các DN sản xuất sản phẩm cuối cùng, các DN cung ứng, nhà cung cấp linh kiện, đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn, tài chính, khoa học công nghệ”- nhóm chuyên gia CIEM đánh giá.

Tăng “chất” cho các cụm liên kết ngành

Báo cáo của CIEM nhận định, bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước được dự báo là khó khăn và bất định hơn, dịch bệnh Covid-19 tiếp tục diễn biến phức tạp gây ảnh hưởng sâu rộng đến các ngành kinh tế; toàn cầu hóa và liên kết kinh tế tiếp tục là các xu thế lớn nhưng cục diện liên kết kinh tế–thương mại toàn cầu và khu vực biến chuyển phức tạp, nhanh và sâu sắc vượt dự báo. Cùng với đó, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn trở nên gay gắt hơn; cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra nhanh chóng với nhiều thành tựu được áp dụng trên tất cả các lĩnh vực của cuộc sống, tác động sâu sắc tới hệ thống chính trị, xã hội và kinh tế của từng quốc gia. Bên cạnh đó, các mô hình kinh tế mới, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh diễn ra nhanh chóng, được nhiều quốc gia lựa chọn...

Báo cáo của CIEM khuyến nghị, trong giai đoạn tới, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh quá trình thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế, trong đó tập trung cơ cấu lại ngành kinh tế theo hướng tăng cường sự liên kết giữa các ngành, tăng tính tự chủ và khả năng chống chịu trước các “cú sốc” từ bên ngoài. “Một trong những nội dung quan trọng của quá trình cơ cấu lại nền kinh tế là cơ cấu lại ngành và vùng kinh tế theo hướng tăng cường liên kết, hình thành các cụm liên kết ngành, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, tăng cường sức chống chịu gắn với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, với mục tiêu chuyển dần từ tăng trưởng dựa trên tăng số lượng đầu vào của sản xuất sang tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng lao động, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo”- TS.Đặng Đức Anh- Phó Viện trưởng CIEM nhấn mạnh.

PGS-TS.Lê Xuân Bá- nguyên Viện trưởng CIEM đề xuất thêm, trong điều kiện hiện nay, để tăng cường việc liên kết kinh tế theo ngành, vùng và nâng cao sức chống chịu của nền kinh tế, cần điều tiết dòng chảy nguồn lực kinh tế cho phù hợp và hiệu quả. Có thể lựa chọn phát triển thí điểm một số mô hình cụm liên kết ngành trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế; tìm kiếm, mở rộng thị trường cho phát triển cụm liên kết ngành kinh tế… Đồng thời, tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, phát triển các cụm liên kết- chế biến- tiêu thụ nông sản tại các địa phương, vùng miền có sản lượng nông sản lớn. Đặc biệt, cần chỉ rõ đâu là nguyên nhân khiến việc liên kết kinh tế theo ngành, vùng lỏng lẻo…

Thái An