Việc phối hợp một Betalactam với một chất kháng Betalactamase hiện nay là kháng sinh tổng hợp rất hay dùng trong lâm sàng, để mang lại hiệu quả cao trong điều trị các nhiễm khuẩn do vi khuẩn nhạy cảm. Một trong những thuốc mới hay dùng hiện nay là kháng sinh Ceftazidim.

Ceftazidime được xếp vào kháng sinh nhóm Cephalosporin là một phân nhóm của Betalactam. Hoạt động của thuốc này là ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn. Do có khả năng ức chế các Enzym tổng hợp vách tế bào vi khuẩn, nên Ceftazidime có tác dụng diệt khuẩn. Thuốc Ceftazidime bền vững với hầu hết các Beta-lactamase của vi khuẩn, trừ Enzym của Bacteroides.

Các thuốc kháng sinh nhóm Betalactam tạo phức bền vững với Transpeptidase, nhằm mục đích ức chế tạo vách vi khuẩn, cũng như làm ly giải hoặc biến dạng vi khuẩn. Tuy nhiên, các thuốc kháng sinh thuộc nhóm Betalactam rất dễ gây dị ứng.

Beta-lactamase là các Enzyme được sản xuất bởi vi khuẩn phá vỡ vòng Betalactam, làm bất hoạt Betalactam. Một số Beta-lactamase được mã hóa trên các yếu tố di truyền (ví dụ như Plasmid); một số khác được mã hóa trên nhiễm sắc thể. Chất ức chế Beta-lactamase là các thuốc ngăn chặn hoạt động của một số Beta-lactamase và do đó đôi khi kết hợp với kháng sinh nhóm Betalactam.

Ceftazidim là kháng sinh bán tổng hợp thuộc nhóm Cephalosporin thế hệ 3. Avibactam là chất ức chế Beta-lactamase non-beta-lactam. Avibactam được thiết kế bao quanh cấu trúc Diaza-bicyclo octan. Cầu nối Bicyclic giúp Avibactam duy trì cấu trúc giống Betalactam, đồng thời bổ sung vị trí liên kết hydro với trung tâm hoạt động trên Beta-lactamase.

Tương tự với các kháng sinh Betalactam khác, Ceftazidim có tác dụng diệt khuẩn thông qua ức chế tổng hợp thành tế bào của vi khuẩn. Ceftazidim liên kết với Protein gắn Penicillin (PBP) dẫn đến ức chế quá trình tổng hợp Peptidoglycan thành tế bào khiến cho thành tế bào không ổn định, cuối cùng dẫn đến ly giải tế bào.

Tuy nhiên, Ceftazidim không ổn định khi có mặt của Enzym Beta-lactamase lớp C (theo phân loại Ambler), Beta-lactamase phổ rộng (ESBL) và Carbapenemase. Avibactam bảo vệ Ceftazidim tránh bị phân huỷ bởi một số Enzym Beta-lactamase. Avibactam tạo liên kết cộng hoá trị với trung tâm hoạt động của Beta-lactamase, làm ức chế hoạt động của Enzym. Ngoài khả năng ức chế beta-lactamase lớp A (theo phân loại Ambler) giống như các chất ức chế Beta-lactamase khác, Avibactam còn tác dụng trên Carbapenemases lớp A, Beta-lactamase lớp C và một số lớp D.

Ceftazidim-Avibactam có phổ tác dụng trên một số vi khuẩn Gram âm hiếu khí và được chỉ định trong các trường hợp: Phối hợp với Metronidazol điều trị nhiễm khuẩn ổ bụng phức tạp do vi khuẩn Gram âm còn nhạy cảm (ở người lớn và trẻ em từ 3 tháng tuổi trở lên); nhiễm khuẩn đường tiết niệu phức tạp, bao gồm viêm bể thận do vi khuẩn Gram âm còn nhạy cảm (ở người lớn và trẻ em từ 3 tháng tuổi trở lên); viêm phổi bệnh viện và viêm phổi thở máy do vi khuẩn Gram âm còn nhạy cảm (ở bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên).

Khi sử dụng thuốc này, cần chú ý tương tác thuốc trong những trường hợp sau: Không khuyến cáo sử dụng đồng thời Avibactam và Probenecid; điều trị đồng thời với kháng sinh Cephalosporin liều cao, thuốc gây độc thận như Aminoglycosid hoặc thuốc lợi tiểu Furosemid có thể gây tác động xấu đến chức năng thận.

Chloramphenicol là chất đối kháng với Ceftazidim. Sự liên quan về mặt lâm sàng của tương tác này chưa được biết rõ, tuy nhiên nên tránh phối hợp 2 thuốc này. Bởi, tác dụng không mong muốn rất thường gặp là thuốc ảnh hưởng đến máu và hạch bạch huyết như: Phản ứng Coombs dương tính gây sốt, huyết khối và viêm tại chỗ truyền, tăng bạch cầu ái toan, giảm tiểu cầu, tăng tiểu cầu thứ phát. Về thần kinh, có thể gây đau đầu, chóng mặt. Về tiêu hoá gây tiêu chảy, đau bụng, nôn, buồn nôn… hay men gan tăng AST, ALT, ALP, GGT, LDH.

Thuốc kháng sinh tổng hợp phổ rộng thường là những biệt dược khá đắt tiền. Việc sử dụng cần cân nhắc lựa chọn dựa trên kết quả của xét nghiệm kháng sinh đồ và tuân thủ về liều lượng; cũng như chú ý các ADR nguy hiểm đã cảnh báo.

Hiện nay, tỷ lệ kháng một số loại kháng sinh Betalactam khá cao và việc lựa chọn Ceftazidim-Avibactam là một giải pháp. Tuy nhiên, cần chú ý đến tính sẵn có cũng như khả năng chi trả của BHYT và gia đình bệnh nhân.

ThS.Lê Quốc Thịnh