Một số đặc tính dược học của Salbutamol đã bị lạm dụng ở các lĩnh vực khác không vì mục đích điều trị bệnh cho người, nên Salbutamol là thuốc được đưa vào danh mục hoạt chất có sự kiểm soát đặc biệt.
Hoạt chất Salbutamol hiện nay có bán trên thị trường thuốc với nhiều tên gọi khác nhau và dạng sử dụng cũng rất đa dạng. Nó còn có tên khác là Albuterol và là một chất chủ vận thụ thể β2-adrenergic sử dụng để làm giảm co thắt phế quản ở bệnh như hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. Nó được bán tại các nhà thuốc với tên khá quen thuộc là Ventolin dạng xịt để cắt cơn hen.
Ngoài ra, Salbutamol còn có rất nhiều dạng trình bày sản phẩm khác như:
- Dạng bào chế bình xịt khí dung 100 microgam/liều xịt, bình 200 liều; tá dược gồm các chất đẩy (CFC) và Acid Oleic.
- Nang bột để hít 200 microgam (tác dụng tương đương với 100 microgam khí dung).
- Dung dịch phun sương 0,5%, lọ 10 ml; dung dịch phun sương (đơn liều) 2,5 mg và 5 mg/2,5 ml; tá dược gồm Benzalkonium Clorid và Acid Sulfuric.
- Viên uống hàm lượng 2 mg hoặc 4 mg; tá dược Calci Sulfat, Magnesi Stearat.
- Lọ siro 60 mg/150 ml, tá dược gồm Natri Sacharin, Acid Citric ngậm 1 phân tử nước, Natri Citrat ngậm 2 phân tử nước, Hydroxy Propylmethyl Celulose, Natri Benzoat, Natri Clorid.
- Dạng tiêm ống hàm lượng 0,5 mg/1 ml; tá dược gồm Natri Clorid và Acid Sulfuric.
Như vậy, trừ dạng ống tiêm phải thực hiện ở các cơ sở y tế bởi các nhân viên y tế có đào tạo, các dạng thuốc còn lại đều là dược phẩm có thể sử dụng tại nhà do bệnh nhân tự dùng. Vì vậy, cần tuân thủ chặt chẽ liều dùng và đọc kỹ hướng dẫn cách dùng thuốc đối với mỗi dạng bào chế được thầy thuốc chỉ định.
Salbutamol có tác dụng chọn lọc kích thích các thụ thể beta2 (có ở cơ trơn phế quản, cơ tử cung, cơ trơn mạch máu) và ít tác dụng tới các thụ thể beta1 trên cơ tim, nên có tác dụng làm giãn phế quản, giảm cơn co tử cung và ít tác dụng trên tim. Vì vậy, nó được dùng trong thăm dò chức năng hô hấp; điều trị cơn hen, ngăn cơn co thắt phế quản do gắng sức; điều trị tắc nghẽn đường dẫn khí hồi phục được; điều trị cơn hen nặng, cơn hen ác tính; viêm phế quản mạn tính, giãn phế nang.
Một số đặc tính dược học của Salbutamol đã bị lạm dụng ở các lĩnh vực khác không vì mục đích điều trị bệnh cho người, nên Salbutamol là thuốc được đưa vào danh mục hoạt chất có sự kiểm soát đặc biệt. Một số DN, cá nhân đã sử dụng Salbutamol làm chất tạo nạc trong chăn nuôi gia súc khi trộn thuốc này vào thức ăn để làm tăng lượng nạc ở thịt vật nuôi. Khi trộn vào thức ăn gia súc, gia cầm, các chất này có tác dụng thúc cho lợn lớn nhanh hơn, mông, vai nở hơn, tỷ lệ nạc cao hơn, màu sắc thịt đỏ hơn.
Trong thể thao, Salbutamol đã được chứng minh cải thiện trọng lượng cơ bắp và đốt cháy mỡ. Việc lạm dụng thuốc này khi thi đấu là vi phạm đạo đức, sử dụng Doping và có thể được xác nhận bằng cách phát hiện vết của nó trong huyết tương hoặc nước tiểu. Các vận động viên đoạt huy chương sẽ bị tước danh hiệu nếu phát hiện có sử dụng bất kỳ sản phẩm nào có vết của Salbutamol.
Hiện nay, Salbutamol được sử dụng chủ yếu trong các bệnh hô hấp ở dạng bào chế mới là bình xịt định liều hoặc dung dịch phun sương. Khi sử dụng, người bệnh cần lắc thật đều ống thuốc trước khi phun hoặc hít.Trong quá trình hít, người bệnh cần hít từ từ đồng thời giữ hơi trong khoảng thời gian 10 giây, sau đó bắt đầu thở chậm lại. Khi sử dụng xong, cần bảo quản ống hít ở nơi sạch sẽ, khô ráo, có thể vệ sinh ống hít bằng nước ấm sau mỗi lần sử dụng.
Khi dùng liều thông thường mà kém tác dụng thì thường do đợt hen đã trở nặng lên. Khi đó, người bệnh phải trở lại khám bệnh ngay, chứ không được tự ý tăng liều tối đa đã được chỉ định trước đó. Nếu người bệnh có nhiều đờm thì cần phải được điều trị thích hợp để giải phóng đờm dãi trước khi dùng Salbutamol dạng khí dung. Để ngăn ngừa co thắt phế quản do tập thể dục, cần sử dụng thuốc này từ 15 đến 30 phút trước khi tập thể dục. Tuyệt đối không để trẻ em tự ý sử dụng thuốc, mà phải hướng dẫn trẻ sử dụng dưới sự giám sát của người lớn.
Salbutamol là thuốc cắt cơn trong điều trị hen mãn tính. Trong cơn hen, có hiện tượng co thắt cơ trơn phế quản. Thuốc Salbutamol dạng hít có tác dụng làm giãn cơ trơn phế quản, gây giảm khó thở, với thời gian khởi phát tác dụng nhanh trong vòng 1-5 phút và tác dụng kéo dài khoảng 2-6 giờ. Hiệu quả giảm triệu chứng của Salbutamol sẽ giảm dần theo thời gian nếu nó được dùng thường xuyên mà không kèm theo Corticosteroid dạng hít (inhaled corticosteroids: ICS). Dùng Salbutamol thường xuyên hoặc lâu dài sẽ gây ra các hậu quả như giảm hoạt động của thụ thể b2 giao cảm, giảm sự bảo vệ phế quản, giảm khả năng giãn phế quản, tăng phản ứng dị ứng và tăng viêm phế quản liên quan bạch cầu ái toan.
Nếu bệnh nhân dùng Salbutamol >2 lần một tuần lễ, có nghĩa là bệnh hen của bệnh nhân chưa được kiểm soát. Khi đó, bệnh nhân nên được bác sĩ khám lại để kiểm tra loại thuốc đang dùng, kỹ thuật hít thuốc và được hướng dẫn cách dùng thuốc phù hợp, bác sĩ có thể chỉ định bệnh nhân dùng thêm thuốc kiểm soát hen như ICS nếu chưa dùng hoặc phải điều chỉnh liều thuốc kiểm soát hen nếu đang dùng rồi.
ThS.Lê Quốc Thịnh
